วารสารมานุษยวิทยา

บทวิเคราะห์แนวโน้มการศึกษามิติทางสังคมของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

Chaya Vaddhanaphuti — 2025-12-02

บทความนี้มีจุดประสงค์ในการสำรวจและวิพากษ์แนวโน้มการศึกษาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศจากสาขาวิชาทางสังคมศาสตร์และมนุษย์ศาสตร์นับตั้งแต่ปี 2000 โดยพบว่าแนวโน้มการศึกษาแบ่งเป็น 3 ทิศทางได้แก่ ภววิทยา ญาณวิทยา และความเป็นธรรม ในแง่ของภววิทยา (อากาศคืออะไร) เป็นการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างอากาศกับสังคมวัฒนธรรม ทำให้เข้าใจว่า ในขณะหนึ่ง ภูมิอากาศ คือผู้กระทำของดาวเคราะห์ที่ไม่สามารถปกครองได้ แต่ในอีกขณะหนึ่งสิ่งสร้างทางสังคมที่มาก-กว่า-ภูมิอากาศ ธรรมชาติของภูมิอากาศคือการดำรงอยู่แบบพหุสถานะ พหุลักษณะและพหุระดับพื้นที่ ในแง่ของญาณวิทยา (เข้าใจอากาศด้วยวิธีใด) นักคิดกลุ่มนี้สนใจที่ปฏิสัมพันธ์ระหว่างความรู้ สถาบันและนโยบาย ที่นำมาสู่การปกครองภูมิอากาศในระดับนานาชาติ รวมถึงการศึกษากระบวนการผลิตสร้างความรู้ภูมิอากาศ ที่นับรวมและกีดกันความรู้บางประเภท ในแง่ของความเป็นธรรม (ใครได้หรือเสียผลกระโยชน์จากการจัดการอากาศ) เป็นการศึกษาความเป็นธรรมของแนวทางแก้ไขปัญหา เช่น ใครถูกทำให้เปราะบางมากขึ้นจากแนวทางลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจกและการปรับตัว พร้อมกับพิจารณากระบวนการทุนนิยมและอาณานิคมที่อยู่เบื้องหลังการสะสมทุน ในส่วนสุดท้ายของบทความวิพากษ์ถึงข้อความเป็นไปได้ ข้อจำกัดและแนวโน้มการศึกษาในช่วงถัดไป

“สนาม” ที่ไม่หยุดนิ่ง

Piyarat Panlee — 2025-12-02

บทความนี้เสนอการทบทวนแนวคิดและวิธีวิทยาว่าด้วย “สนาม” ในงานมานุษยวิทยา ท่ามกลางบริบทโลกที่เต็มไปด้วยพลวัต ความไม่แน่นอน และการเปลี่ยนผ่านทางดิจิทัล โดยอาศัยประสบการณ์ภาคสนามของผู้เขียนเป็นจุดเริ่มต้นในการไตร่ตรองต่อบทบาทของนักวิจัย วิธีวิทยา และการผลิตความรู้ในโลกร่วมสมัย บทความอภิปรายการเปลี่ยนจากแนวคิดสนามแบบจารีตสู่การมองสนามในฐานะพื้นที่พลวัตที่กระจายตัว เชื่อมโยงผู้คน สรรพสิ่ง เทคโนโลยี และข้อมูล ผ่านกรอบคิดดิจิทัลและหลังมนุษยนิยม พร้อมเสนอแนวทางวิธีวิทยาทางเลือก เช่น ชาติพันธุ์วรรณาเชิงปะติดปะต่อ (patchwork ethnography) และชาติพันธุ์วรรณาแบบเร่งด่วน (rapid ethnography) ที่เน้นความยืดหยุ่น การมีส่วนร่วม และการสะท้อนตนอย่างต่อเนื่อง บทความนี้ไม่ได้เสนอสูตรสำเร็จ หากแต่ชวนให้เปิดพื้นที่จินตนาการและการทดลองในการออกแบบสนามและกระบวนการวิจัย เพื่อให้สอดรับกับความซับซ้อนและความเชื่อมโยงของโลกในปัจจุบัน

บทบรรณาธิการ

นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ — 2025-12-02

(Book Review) Belittled Citizens: The Cultural Politics of Childhood on Bangkok’s Margins

ฺBoonlert Visetpricha — 2025-12-02

(Book Review) The Shock Doctrine : the Rise of Disaster Capitalism

Witawin Siripoonsap — 2025-12-02

หนังสือ “The Shock Doctrine” ของ Naomi Klein ทำการวิเคราะห์ถึงการฉวยโอกาสจากภัยพิบัติ ทั้งที่เกิดจากธรรมชาติและมนุษย์สร้างขึ้น เพื่อผลักดันนโยบายเสรีนิยมใหม่ ซึ่งเป็นนโยบายที่ไม่สามารถเกิดขึ้นได้ในสถานการณ์ปกติ Klein กล่าวว่านโยบายเหล่านี้มักถูกนำมาใช้ในช่วงเวลาแห่งวิกฤต เมื่อประชากรอยู่ในภาวะเปราะบางและมุ่งเน้นไปที่การเอาชีวิตรอด หนังสือเล่มนี้เปรียบเทียบการใช้ "ช็อก" ในทางการแพทย์กับการประยุกต์ใช้ในทางเศรษฐศาสตร์ โดยแสดงให้เห็นว่านักคิดเสรีนิยมใหม่ เช่น Milton Friedman ฉวยประโยชน์จากช่วงเวลา "ช็อก" เพื่อดำเนินการปรับโครงสร้างทางเศรษฐกิจแบบถอนรากถอนโคน การปรับโครงสร้างเหล่านี้มักเกี่ยวข้องกับการยกเลิกกฎระเบียบ การถ่ายโอนอำนาจรัฐสู่เอกชน และการกัดกร่อนหลักประกันความปลอดภัยต่างๆ ทางสังคม ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อบริษัทยักษ์ใหญ่และชนชั้นนำ โดยแลกมาด้วยความเสียหายของประชาชนทั่วไป Klein นำเสนอตัวอย่างกรณีศึกษาจากทั่วโลก แสดงให้เห็นว่า "ทุนนิยมภัยพิบัติ" นี้ดำเนินการอย่างไร ตั้งแต่ชิลีภายใต้ Pinochet ไปจนถึงนิวออร์ลีนส์หลังเหตุการณ์แคทรีนา และอิรักหลังการบุกครอง

(Book Review) Louder and Faster : Pain, Joy, and the Body Politic in Asian American Taiko

Phetngam Bunnjaweht — 2025-12-02

ในโลกที่ให้ค่ากับคาร์บอน

กนกวรรณ มะโนรมย์ — 2025-12-02

บทความนี้เสนอแนวคิดเรื่อง “การปลดแอกจากภูมิอากาศ” ผ่านกรอบนิเวศวิทยาหลังอาณานิคม โดยสร้างการถกเถียงเชิงวิชาการกับวาทกรรมภูมิอากาศกระแสหลักที่มุ่งลดการเลี้ยงสัตว์และการบริโภคเนื้อทั่วโลกในฐานะมาตรการลดคาร์บอน โดยไม่คำนึงถึงความแตกต่างทางวัฒนธรรม ภูมิศาสตร์ และประวัติศาสตร์ โดยใช้กรณีศึกษาจากชุมชนเลี้ยงสัตว์ในเคนยา ข้อมูลจากการทบทวนวรรณกรรมและภาคสนามในช่วง พ.ศ. 2565–2567 แสดงให้เห็นว่าระบบปศุสัตว์เร่ร่อนเป็นกลไกปรับตัวต่อภัยแล้ง อัตลักษณ์ทางวัฒนธรรม และญาณวิทยาท้องถิ่น บทความท้าทายแนวคิดสากลที่ลดทอนปศุสัตว์เหลือเพียง “แหล่งคาร์บอน” และชี้ว่าวาทกรรมเช่นนี้สืบทอดโครงสร้างอาณานิคมในการจัดการที่ดินและสิ่งแวดล้อม พร้อมเสนอให้ยอมรับเสียงและความรู้ของผู้หญิงและชุมชนท้องถิ่นในฐานะผู้ร่วมออกแบบอนาคตด้านสิ่งแวดล้อมอย่างเท่าเทียม

ทำไมเสรีนิยมจึงนิยมการจ้างงานเปราะบาง?

Nantawat Chatuthai — 2025-12-02

บทความวิจัยต้องการตอบคำถามว่า อุดมการณ์เสรีนิยมประชาธิปไตยมีส่วนช่วยผลิตซ้ำหรือขยายปัญหาการจ้างงานเปราะบางผ่านการสนับสนุนอุดมการณ์ผู้ประกอบการเสรีนิยมใหม่อย่างไร? และเหตุใดจึงเป็นเช่นนั้น? ทั้งนี้ด้วยการศึกษาประวัติศาสตร์ความคิดในเชิงมานุษยวิทยาเศรษฐกิจ เริ่มจากการสำรวจคำอธิบายของฟูโกต์เรื่องกำเนิดของลัทธิเสรีนิยมใหม่และทฤษฎีทุนมนุษย์ (ผู้ประกอบการ) จากนั้นอภิปรายว่ากระบวนการดังกล่าวเกิดขึ้นจริงในประวัติศาสตร์อย่างไรและนำมาสู่การเปลี่ยนผ่านสู่ระบบการจ้างงานเปราะบางได้อย่างไร ในส่วนสุดท้ายได้อภิปรายให้เห็นว่าความคิดที่ว่าปัจเจกคือผู้ประกอบการอาจไม่ได้เพิ่งถูกสร้างขึ้นมาในยุคของลัทธิเสรีนิยมใหม่ หากแต่อาจถูกสร้างขึ้นมาโดยอุดมการณ์เสรีนิยมประชาธิปไตยตั้งแต่ต้น ในแง่นี้อุดมการณ์เสรีนิยมประชาธิปไตยจึงมีส่วนไม่น้อยในการสนับสนุนปัญหาการจ้างงานเปราะบาง

ในน้ำมีปลา ในนามีน้ำ

ฐานิดา บุญวรรโณ — 2025-12-02

บทความวิจัยนี้มีเป้าหมายในการเสนอว่าโครงการบริหารจัดการน้ำท่วมประเภทหน่วงน้ำบนพื้นที่ลุ่มต่ำเจ้าพระยาตอนบนภายใต้ชื่อบางระกำโมเดลนั้นถูกออกแบบขึ้นมาบนแนวคิดเบื้องหลังที่เรียกว่า อยู่กับน้ำท่วม (Living with floods) กล่าวคือ เป็นโครงการบริหารจัดการน้ำที่ดำเนินการบนพื้นที่ที่มีน้ำท่วมซ้ำซากและผู้คนในพื้นที่มีวิถีชีวิตที่สามารถปรับตัวให้อยู่ร่วมกับน้ำท่วมได้ ทว่าการอยู่กับน้ำท่วมในที่นี้กลับมิใช่การอยู่กับน้ำท่วมตามธรรมชาติ หากแต่เป็นการอยู่กับน้ำที่ถูกทำให้ท่วมนาข้าว การอยู่กับน้ำท่วมแบบหน่วงน้ำเข้านานี้ถูกกำกับผ่านปฏิทินการเพาะปลูกและส่งน้ำ อันส่งผลต่อการปรับจังหวะการผลิตและวิถีการผลิตข้าวในพื้นที่ ทั้งยังส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตของผู้คนในพื้นที่ที่มีความหลากหลายในการประกอบอาชีพ โดยบทความนี้ยกข้อเท็จจริงที่ได้จากการเก็บรวบรวมข้อมูลภาคสนามในปี พ.ศ. 2560 ซึ่งเป็นปีแรกของการดำเนินโครงการบางระกำโมเดล หากแต่เวลาที่ล่วงเลยมาจนถึงปัจจุบันยังคงพบประเด็นปัญหาที่เป็นข้อเท็จจริงหลัก ได้แก่ หนึ่ง ยังไม่มีการชดเชยเงินให้แก่นาข้าวที่รับน้ำ สอง การกำกับวิถีการผลิตด้วยวิธีการบริหารจัดการน้ำเช่นนี้ส่งผลกระทบต่อจังหวะการผลิตและวิถีการผลิตของชาวนา ไม่ว่าจะเป็นการเลือกผลิตแต่ข้าวที่อายุเก็บเกี่ยวสั้น ราคาขายข้าวตกเนื่องจากข้าวมีความชื้นสูง หรือการเผาตอซังข้าวเพื่อเริ่มวงจรการผลิตใหม่ให้ทันปฏิทินเพาะปลูกและส่งน้ำ