การพัฒนาภูมิปัญญาท้องถิ่นและศาสตร์พระราชาเพื่อการอนุรักษ์และจัดสรรน้ำทางการเกษตรในพื้นที่นอกเขตชลประทาน อำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่

บทคัดย่อ

การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพัฒนาการใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่น ในการอนุรักษ์ และจัดสรรน้ำเพื่อการเกษตร การประยุกต์ภูมิปัญญาท้องถิ่นกับ เทคโนโลยีใหม่ การสร้างนวัตกรรมในการอนุรักษ์และจัดสรรน้ำเพื่อการเกษตรบนพื้นฐานศาสตร์พระราชา ในเขตพื้นที่นอกเขตชลประทานอำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ จำนวนประชากร 21,044 คน เลือกกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจงจำนวน 30 คน ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ
ผลการวิจัยพบว่า
1. การจัดสรรน้ำเพื่อการเกษตรในระบบเหมืองฝาย เริ่มปรากฏหลักฐานตั้งแต่สร้างเมืองเงินยาง (ในจังหวัดเชียงราย) ตั้งแต่ พ.ศ. 1181 จนถึงปัจจุบัน ระบบเหมือง ฝาย ถูกควบคุมโดยโครงสร้างส่วนบน คือ การเมือง กฎหมาย และจารีตวัฒนธรรม ในโครงสร้างส่วนล่าง พลังในการผลิต ใช้แรงงานคนและแรงงานสัตว์ ขาดระบบกรรมสิทธิ์ ที่ดินเป็นของเจ้าของผู้ครองนคร ไพร่ มีสิทธิครอบครองโดยได้รับอนุญาตและต้องตอบแทนมูลนาย โดยการเกณฑ์แรงงาน ส่งส่วย เสียค่าเช่า และระบบนี้ได้เริ่มเปลี่ยนแปลงเมื่อปี พ.ศ. 2442 การใช้ภูมิปัญญาชาวบ้าน โดยการสร้างฝาย ได้เริ่มเปลี่ยนแปลงเมื่อ กรมชลประทานได้ริเริ่มสร้างฝายคอนกรีตตั้งแต่ พ.ศ. 2520 แต่การจัดระบบดูแลเหมือง ฝาย ก็ให้คณะกรรมการเหมือง ฝาย ที่ราษฎรเลือกตั้งเป็นผู้ดูแลระบบเหมือง ฝาย สำหรับการก่อสร้าง ซ่อมแซม เป็นหน้าที่ของฝ่ายรัฐ
2. ประยุกต์ภูมิปัญญาชาวบ้านกับเทคโนโลยีในการอนุรักษ์และจัดสรรน้ำบนพื้นฐานแห่งศาสตร์พระราชา การแก้ปัญหาด้วยการอนุรักษ์และจัดสรรน้ำต้องแก้ปัญหาอย่างครบวงจร ตั้งแต่การตรากฎหมายควบคุมที่ดินเพื่อการเกษตรการเปลี่ยนระบบการผลิตโดยการปลูกพืชใช้น้ำน้อย การเกษตรทฤษฎีใหม่ การใช้เทคโนโลยีในการผลิตที่เหมาะสม เช่น การปลูกป่า การสร้างเขื่อน อ่างเก็บน้ำ อ่างพวง การสร้างฝาย การน้อมนำปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงเข้ามาส่งเสริม เพื่อลดวัฒนธรรมทุน การแก้ปัญหา อย่างเบ็ดเสร็จ ครบวงจร ทั้งระบบการเมือง เศรษฐกิจ เทคโนโลยี สิ่งแวดล้อม และสังคมวัฒนธรรมพร้อมๆ กัน จึงบรรลุความสำเร็จ