ปัญหาการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม

บทคัดย่อ

บทความวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาปัญหาการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม โดยพบว่า การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทนั้นเป็นหนึ่งในวิธีการทางเลือกในการระงับข้อพิพาทวิธีหนึ่งที่สามารถนำมาใช้ในการยุติซึ่งข้อพิพาทหรือคดีได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพิ่มความสะดวก มีวิธีการที่เรียบง่าย ประหยัดเวลา ประหยัดค่าใช้จ่าย และรักษาความสัมพันธ์ระหว่างคู่กรณี อีกทั้งช่วยให้ศาลบริหารจัดการคดีได้อย่างมีประสิทธิผล และยังช่วยให้ลดปริมาณคดีที่จะขึ้นสู่ศาล อย่างไรก็ตาม ในระบบกฎหมายไทยขณะนี้ ยังขาดมาตรการทางกฎหมายที่ชัดเจนเพื่อบังคับใช้ข้อตกลงจากการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ทำให้เกิดความล่าช้าและสิ้นเปลืองทรัพยากรเมื่อคู่กรณีไม่ปฏิบัติตามข้อตกลงในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท
ผลการศึกษา พบว่า ปัญหาที่เกิดจากการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม ในประเทศไทย แบ่งออกเป็น 4 ประการ ได้แก่ (1) ปัญหาเกี่ยวกับประเภทคดีปกครองที่สามารถเข้าสู่การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมได้ (2) ปัญหาการขาดหลักเกณฑ์การดำเนินการไกล่เกลี่ย ข้อพิพาทก่อนฟ้องคดีในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม (3) ปัญหาการไม่มีกฎหมายเกี่ยวกับการให้อำนาจบุคคลภายนอกทำหน้าที่ไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม และ (4) ปัญหาการไม่มีกฎหมายให้ศาลปกครองมีอำนาจกำหนดคำบังคับตามที่คู่กรณีตกลงประนีประนอมยอมความกันได้ในการไกล่เกลี่ย ข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม จากการศึกษาในต่างประเทศ ได้แก่ ประเทศสาธารณรัฐฝรั่งเศส ประเทศสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี ประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศญี่ปุ่น พบว่า ระบบการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทมีความหลากหลาย โดยเฉพาะในคดีสิ่งแวดล้อม ซึ่งเน้นการแก้ไขปัญหาอย่างมีประสิทธิภาพ ยุติธรรม และคำนึงถึงประโยชน์สาธารณะ เปิดโอกาสให้ผู้เชี่ยวชาญและประชาชนมีส่วนร่วมในกระบวนการ โดยได้บัญญัติกฎหมายไว้อย่างชัดเจน
ผู้ศึกษาเสนอให้มีการแก้ไขเพิ่มเติมพระราชบัญญัติจัดตั้งศาลปกครองและวิธีพิจารณาคดีปกครอง พ.ศ. 2542 (แก้ไขเพิ่มเติม ฉบับที่ 12) พ.ศ. 2562 โดยบัญญัติหลักเกณฑ์ ขั้นตอน และวิธีการเฉพาะสำหรับการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อม เช่น การกำหนดประเภทคดีที่เหมาะสมในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท การรับรองการดำเนินคดีแทนกลุ่มผู้เสียหายหรือการดำเนินคดีแบบกลุ่ม (Class Action) การกำหนดขั้นตอนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทก่อนการฟ้องคดี การให้ผู้เชี่ยวชาญภายนอกมีบทบาทเป็นผู้ไกล่เกลี่ยโดยกำหนดคุณสมบัติ ค่าตอบแทน และการรับรองผลของข้อตกลงให้มีผลเทียบเท่าคำพิพากษาศาล นอกจากนี้ควรบัญญัติให้ศาลปกครองมีอำนาจออกคำสั่งคุ้มครองชั่วคราวระหว่างพิจารณา และสามารถใช้ดุลพินิจเกินกว่าคำขอท้ายฟ้องโดยไม่กระทบสิทธิหรือประโยชน์สาธารณะ พร้อมทั้งจัดตั้งกลไกติดตามและบังคับใช้ข้อตกลงอย่างมีประสิทธิภาพ ทั้งนี้ เพื่อให้การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทในคดีปกครองเกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมมีความรวดเร็ว มีประสิทธิภาพ และเกิดผลในทางปฏิบัติอย่างแท้จริง