พินิจการประกอบสร้างความหมายทางอุดมการณ์ในละครโทรทัศน์ "บุพเพสันนิวาส" และ "พรหมลิขิต" ที่ส่งผลต่อการรื้อฟื้นวัฒนธรรมไทย
Main Article Content
บทคัดย่อ
การศึกษาเรื่องนี้ มุ่งศึกษาวิเคราะห์กลวิธีประกอบสร้างความหมายระดับอุดมการณ์ของ ละครโทรทัศน์เรื่อง “บุพเพสันนิวาส” และ “พรหมลิขิต” ในแง่ที่มีผลต่อการรื้อฟื้นวัฒนธรรมไทย โดยนำหลักการวิเคราะห์รหัสโทรทัศน์ของจอห์น ฟิสก์ รวมทั้งแนวคิดการรื้อฟื้นวัฒนธรรม ด้วยขบวนการพื้นเมืองของ ราล์ฟ ลินตัน มาเป็นกรอบแนวคิดในการศึกษา ซึ่งพบว่าแม้พรหมลิขิต จะผลิตซ้ำตัวแทนเหตุการณ์ในอดีตโดยใช้อุดมการณ์บางประการที่สอดคล้องกับค่านิยมของสังคมปัจจุบันและเป็นประโยชน์ต่อสังคมปัจจุบันสืบต่อมาจากบุพเพสันนิวาส ได้แก่ ไสยศาสตร์ พื้นเมืองนิยม ชาตินิยม มนุษยนิยม และสมัยใหม่นิยม แต่มีการใช้อุดมการณ์ต่างขั้วซึ่งส่งผลต่างกันต่อการรื้อฟื้นวัฒนธรรมของชาติ กล่าวคือ เมื่อพิจารณาจากบทนางเอกซึ่งเป็นตัวละครหลักจากยุคสมัยใหม่ บุพเพสันนิวาสใช้คติรวมหมู่นำเสนอความสุขที่เกิดจากการมีความสัมพันธ์ทางสังคมที่ดีและยกย่อง การอุทิศตนเพื่อชาติบ้านเมือง ในขณะที่พรหมลิขิตใช้อุดมการณ์ปัจเจกชนนิยมที่ให้ความสำคัญ กับการปกป้องอัตลักษณ์และผลประโยชน์ส่วนบุคคล แม้จะขัดแย้งกับบริบทสังคมวัฒนธรรม
สมัยกรุงศรีอยุธยาก็ตาม พรหมลิขิตจึงไม่ได้พาผู้ชมหลีกหนีจากสังคมทุนนิยมในปัจจุบันกลับไปหา ความผูกพันทางสังคมที่น่าพึงใจและความเจริญรุ่งเรืองของวัฒนธรรมในอดีตกาล
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
เนื้อหาและข้อมูลในบทความที่ลงตีพิมพ์ในวารสาร “ภาษาไทยและวัฒนธรรมไทย” ถือเป็นข้อคิดเห็นและความรับผิดชอบของผู้เขียนบทความโดยตรง กองบรรณาธิการวารสารไม่จำเป็นต้องเห็นด้วยหรือร่วมรับผิดชอบใด ๆ
บทความ ข้อมูล เนื้อหา รูปภาพ ฯลฯ ที่ได้รับการตีพิมพ์ใน “วารสารภาษาไทยและวัฒนธรรมไทย” ถือเป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร “ภาษาไทยและวัฒนธรรมไทย” หากบุคคลหรือหน่วยงานใดต้องการนำทั้งหมดหรือส่วนหนึ่งส่วนใดไปเผยแพร่ต่อหรือเพื่อกระทำการใด ๆ จะต้องได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจาก “วารสารภาษาไทยและวัฒนธรรมไทย” ก่อนเท่านั้น
References
ภาษาไทย
กฤษดา บุญชัย. 2566. นิเวศวัฒนธรรม จากมานุษยวิทยานิเวศสู่ขบวนการเคลื่อนไหวสิ่งแวดล้อมไทย. ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน). ค้นเมื่อ 17 พฤษภาคม 2567, จาก https://www.sac.or.th/portal/th/article/detail/517
กฤษณา วงษาสันต์. 2542. วิถีไทย. กรุงเทพฯ: เธิร์ดเวฟ เอ็ดดูเคชั่น.
จตุพร นุตะศะริน. 2553. การทำนายความชื่นชอบงานโฆษณาที่วางกรอบสารต่างกันจากความเป็นปัจเจกชนนิยม-คติรวมหมู่ โดยมีเป้าหมายการควบคุมของบุคคลเป็นตัวแปรส่งผ่าน. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาจิตวิทยาสังคม คณะจิตวิทยา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ฉัตรทิพย์ นาถสุภา. 2547. วัฒนธรรมไทยกับขบวนการเปลี่ยนแปลงสังคม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
เดลินิวส์ออนไลน์. 2566. ลั่นยกที่หนึ่ง! ศัลยาโต้ตอนจบ ‘พรหมลิขิต’ ตอกกลับบทละครรวบรัดเกิน-ทำไม่สนุก. ค้นเมื่อ 15 ธันวาคม 2566, จาก https://www.dailynews.co.th/news/3021303/ .
บรรเทิง พาพิจิตร. 2549. ประเพณี วัฒนธรรมไทย และความเชื่อ. กรุงเทพฯ:
โอเดียนสโตร์.
ปรีชา ช้างขวัญยืน. 2560. มโนทัศน์วัฒนธรรม. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
ผู้จัดการออนไลน์. 2566. มาคุ!“แดง ศัลยา-รอมแพง” ตอนจบพรหมลิขิตบ้งเพราะใคร? ลั่นตำหนิดิฉันได้เลย เขียนนิยายไม่ดีพอเป็นละคร!. ค้นเมื่อ 22 ธันวาคม 2566, จาก https://mgronline.com/entertainment/detail/9660000114709.
พรรณทิภา จีนกลับ. 2551. การศึกษาวิเคราะห์นวนิยายไทยที่นำเสนอการเดินทางข้ามเวลา. ปริญญานิพนธ์หลักสูตรปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาภาษาไทย บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.
รจิตลักษข์ แสงอุไร. 2530. นิเทศศาสตร์เบื้องต้น. กรุงเทพฯ: เจ้าพระยาการพิมพ์.
รุ่งธรรม ศุจิธรรมรักษ์. 2560. คนดีมีประโยชน์. ใน เอกสารการสอนชุดวิชาแนวคิดไทย: Thai Mind สาขาวิชาศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช หน่วยที่ 7-15. นนทบุรี: สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช.
วลัยลักษณ์ ทรงศิริ. 2556. นิเวศวัฒนธรรมในความเปลี่ยนแปลง. กรุงเทพฯ: มูลนิธิ เล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์
วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร. 2552. ความรู้เรื่องเมืองไทย. กรุงเทพฯ: วศิระ.
ไวภพ กฤษณสุวรรณ. 2561. ศึกษาเปรียบเทียบความเชื่อเรื่องกรรมและการเกิดใหม่ในศาสนาพราหมณ์-ฮินดูกับพระพุทธศาสนาเถรวาท. วิทยานิพนธ์หลักสูตรปริญญาพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาศาสนาเปรียบเทียบ บัณฑิตวิทยาลัยมหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
สนิท สมัครการ. 2545. การเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมกับการพัฒนาการของสังคม. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: สถาบันพัฒนบริหารศาสตร์.
สุชาติ บุษย์ชญานนท์. 2561. “ตามกระแสบุพเพสันนิวาส: มุมมองพุทธปรัชญา”. วารสารพุทธปรัชญาวิวัฒน์. 2 (1): 70.
อมรา พงศาพิชญ์. 2537. วัฒนธรรม ศาสนา และชาติพันธุ์. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
Brand Buffet. 2561ก. บทเรียนการตลาดจาก “บุพเพสันนิวาส” เมื่อแบรนด์ต้องมีความเป็น “มนุษย์” ที่จับต้องได้. ค้นเมื่อ 18 ธันวาคม 2566, จาก https://www.brandbuffet.in.th/2018/03/bubpaesuniwas-fever-authentic-real-time-marketing/.
_______. 2561ข. สัมภาษณ์พิเศษ อ.แดง-ศัลยา สุขะนิวัตติ์ ผู้เขียนบท “บุพเพสันนิวาส” จนขึ้นแท่นละครแห่งชาติ. ค้นเมื่อ 18 ธันวาคม 2566, จาก https://www.brandbuffet.in.th/2018/03/salaya-sukanivatt-drama-writer-buppesannivas/.
Klausner, W. 2537. สะท้อนวัฒนธรรมไทย เล่ม 1. (แปลโดย ขัตติยา กรรณสูต).
กรุงเทพฯ: ศูนย์พัฒนาหนังสือกรมวิชาการ. (ตนฉบับพิมพเมื่อ 1987, ภาษาอังกฤษ).
Marketingoops. 2558. “ชนชั้นกลางขั้นเทพ” ผู้บริโภคกลุ่มใหม่ที่ต้องรู้จัก. ค้นเมื่อ
ธันวาคม 2566, จาก https://www.marketingoops.com/reports/research/hakuhodo-research-middle-class-asean/#:~:text.
ภาษาต่างประเทศ
Fiske, John. 1990. Television Culture. New York: Routledge.
Samovar, L., Porter, R., McDaniel, E., & Roy, C. 2017. Communication Between Culture. 9th edition. Massachusetts: Cengage Learning.