“ปางสมัยใดนิราศนี้ ลงพิมพ์ เชิญหมู่เมธาชิม รศบ้าง” โคลงนิราศไทรโยค พระนิพนธ์พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์: พินิจจุดประสงค์และมุมมองใหม่ในโคลงนิราศหลังรับอิทธิพลตะวันตก

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากลวิธีการสร้างสรรค์รูปแบบการประพันธ์และลักษณะเนื้อหา โคลงนิราศไทรโยค พระนิพนธ์ของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ในฐานะโคลงนิราศหลังรับอิทธิพลตะวันตก พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์ทรงพระนิพนธ์โคลงนิราศเรื่องนี้ในช่วงที่พระองค์ทรงประสบปัญหาทางการเมืองและเสด็จประพาสไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรีเพื่อพักผ่อนหย่อนใจตามแนวคิดแบบตะวันตกซึ่งเป็นที่นิยมในกลุ่มชนชั้นนำสยามสมัยรัชกาลที่ 5 ผลการศึกษาพบว่า กวีทรงสร้างสรรค์โคลงนิราศไทรโยคให้มีรูปแบบและเนื้อหาที่แตกต่างไปจากโคลงนิราศสมัยอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้นอยู่ 4 ประการ ได้แก่ 1) การบันทึกประสบการณ์ส่วนบุคคลแบบรายวันตามรูปแบบงานเขียนของตะวันตก 2) การนำเสนอจุดประสงค์การเดินทางตามแนวคิดแบบตะวันตก 3) การบันทึกข้อมูลของกลุ่มชาติพันธุ์และคนในท้องถิ่นในฐานะพลเมืองของรัฐชาติและ 4) การวิพากษ์วิจารณ์ปัญหาในพื้นที่พระนครและหัวเมืองตะวันตกซึ่งกระทบต่อการพัฒนาชาติบ้านเมือง ผลการศึกษานี้ช่วยขยายขอบเขตความรู้เกี่ยวกับการศึกษาโคลงนิราศในสมัยรัตนโกสินทร์โดยเฉพาะในช่วงหัวเลี้ยวรอยต่อทางสังคมและวัฒนธรรม นอกจากนี้ยังสะท้อนให้เห็นโลกทัศน์ของกวีในฐานะพระบรมวงศานุวงศ์ที่เคยปฏิบัติหน้าที่ราชการสำคัญในบ้านเมืองผ่านการแสดงทัศนะวิพากษ์ปัญหาสังคมต่าง ๆ ที่กวีได้รับรู้ระหว่างการเดินทาง