ประสิทธิผลของมินิธัญญารักษ์และ Matrix Program ต่อการลดการกลับไปเสพซ้ำในผู้ป่วยยาเสพติดที่คลินิกบำบัดยาเสพติด โรงพยาบาลศรีเมืองใหม่
คำสำคัญ:
โปรแกรมบำบัด, มินิธัญญารักษ์ (FAST Model), Matrix Program, การกลับไปใช้ยาเสพติดซ้ำ, ผู้ติดยาเสพติดบทคัดย่อ
การศึกษานี้เป็นการวิจัยกึ่งทดลอง (Quasi-Experimental Design) มีวัตถุประสงค์เพื่อเปรียบเทียบประสิทธิผลของโปรแกรมบำบัดในมินิธัญญารักษ์ (FAST Model) และ Matrix Program ต่อการลดการกลับไปเสพซ้ำในผู้ป่วยยาเสพติด และศึกษาปัจจัยที่ส่งผลต่อการป้องกันการกลับไปใช้ยาเสพติดซ้ำใน 3 เดือนแรกหลังจบโปรแกรม โดยแบ่งกลุ่มตัวอย่างเป็น 2 กลุ่ม คือ กลุ่มที่ได้รับโปรแกรมบำบัด FAST Model และกลุ่มที่ได้รับโปรแกรมบำบัด Matrix Program จำนวนกลุ่มละ 10 คน กลุ่มตัวอย่างเป็นผู้ป่วยยาเสพติดที่เข้ารับการบำบัดที่คลินิกบำบัดยาเสพติด โรงพยาบาลศรีเมืองใหม่ การเก็บข้อมูลดำเนินการเป็นระยะเวลา 6 เดือน โดยแบ่งเป็นช่วงบำบัดจริง 3 เดือน และช่วงติดตามผล 3 เดือนหลังจบโปรแกรม ดำเนินการวิจัยตั้งแต่เดือนมกราคม 2568 ถึงเดือนมิถุนายน 2568 สถิติที่ใช้ Fisher's Exact Test, Independent Samples t-test, Paired Samples t-test และการวิเคราะห์เนื้อหาเชิงคุณภาพ
ผลการศึกษา: พบว่าไม่มีผู้ป่วยในกลุ่ม FAST Model รายใดกลับไปใช้ยาเสพติดซ้ำภายใน 3 เดือน (ร้อยละ 0.0) ในขณะที่กลุ่ม Matrix Program มีผู้กลับไปใช้ยาเสพติดซ้ำร้อยละ 30.0 แม้ผลลัพธ์จะไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ (p = 0.21) แต่แสดงแนวโน้ม FAST Model มีประสิทธิผลมากกว่า ผู้ป่วยในกลุ่ม FAST Model มีระดับความเครียดลดลงอย่างมีนัยสำคัญ (p = 0.01) และไม่มีพฤติกรรมก้าวร้าวในระหว่างการบำบัด ขณะที่กลุ่ม Matrix Program มีผู้แสดงพฤติกรรมก้าวร้าวร้อยละ 40.0 ระหว่างการบำบัด (p = 0.046) นอกจากนี้ กลุ่ม FAST Model มีทัศนคติต่อการบำบัดและการรับรู้การสนับสนุนทางสังคมจากทุกแหล่งดีกว่ากลุ่ม Matrix Program อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) ปัจจัยที่ช่วยป้องกันการกลับไปใช้ยาเสพติดซ้ำ ได้แก่ การได้รับกำลังใจและการติดตามจากเจ้าหน้าที่ การมีเครือข่ายสังคมใหม่ การมีตารางกิจกรรมชัดเจน และการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมเดิมที่เคยกระตุ้นพฤติกรรมเสพยา ร่วมกับการเสริมสร้างความเชื่อมั่นและทักษะในการจัดการความเครียด
เอกสารอ้างอิง
UNODC World Drug Report Harms of world drug problem continue to mount amid expansions in drug use and markets [Internet] United Nations: Office on Drugs and Crime; 2024 [cited 2025 Jun 10]. Available from: https://www.unodc.org/unodc/en/press/releases/2024/June/unodc-world-drug-report-2024_-harms-of-world-drug-problem-continue-to-mount-amid-expansions-in-drug-use-and-markets.html.
อับดุลคอลิก อัรรอฮีมีย์, สวัสดิ์ ไหลภาภรณ์, จิรัชยา เจียวก๊ก, ฐานิดาภัทฐ์ แสงทอง. รูปแบบการป้องกันตนเองในการใช้สารเสพติดซ้ำของผู้ติดสารเสพติดในพื้นที่จังหวัดปัตตานี กรณีศึกษา ผู้เข้ารับการบำบัดรักษายาเสพติดในศูนย์บำบัดบ้านแสนสุข และสถาบันปอเนาะพัฒนาเยาวชน. กรุงเทพ: สนับสนุนโดยศูนย์ศึกษาปัญหายาเสพติด (ศศก.); 2564.
Americanaddictioncenters. Relapse Prevention Strategies and Techniques for Addiction 2025 [cited 2025 January 1]. Available from: https://americanaddictioncenters.org/rehab-guide/aftercare/relapse-prevention.
สุรีย์รัตน์ ยอดเทพ. ปัจจัยที่มีความสัมพันธ์กับการตัดสินใจเสพยาเสพติดซ้ำของผู้เข้ารับการบำบัดรักษายาเสพติดในสถานพยาบาลจังหวัดบึงกาฬ 2565 [cited 10 มกราคม 2568]. 1-20]. Available from: https://bkpho.moph.go.th/ssjweb/bkresearch/require/files/post-doc/20241018105909.pdf.
เสาวลักษณ์ ทูลธรรม. ประสิทธิผลของการบำบัดฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดในระบบสมัครใจบำบัด กรณีศึกษา พื้นที่อำเภอบางพลี จังหวัดสมุทรปราการ ปทุมธานี: คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 2564.
นริศรา งามขจรวิวัฒน์, สุนทรพจน์ ชูช่วย, สุพิศพร แก้วชื่น. การประเมิน การบำบัดรักษาผู้ติดยาเสพติดแบบผู้ป่วยนอกรูปแบบ กาย จิต สังคมบำบัด (Matrix Program) โรงพยาบาลธัญญารักษ์ปัตตานีปีงบประมาณ พ.ศ.2562-2563. ปัตตานี โรงพยาบาลธัญญารักษ์ปัตตาน 2563.
กนกลักษณ์ ศิริรุ่งวัฒนากุล. ประสิทธิผลและปัจจัยที่มีผลต่อการบำบัดรักษาผู้ติดยาและสารเสพติดโดยใช้รูปแบบการบำบัดความคิดและพฤติกรรมแบบประยุกต์ของโรงพยาบาลสวรรค์ประชารักษ์. สวรรค์ประชารักษ์เวชสาร 2562;16(1):23-33.
อภิรักษ์ พิศุทธ์อาภรณ์, มัณฑนา เหมชะญาติ, สดับพินท์ พสุหิรัณย์, ณัจยา เกียรติเกษม, สมจิต ยาใจ, ทิพย์วิมล ตั้งชูทวีทัพย์. การพัฒนาระบบการฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดยาเสพติดระยะยาว จังหวัดจันทบุรี: Chan THARAK System. วารสารสำนังานสาธารณสุขจังหวัดขอนแก่น 2568;7(1):1-16.
Farhad H, Abolghasemi S, Hamzehpoor Haghighi T. The effectiveness of matrix therapy in resilience and relapse of amphetamine addicts. Journal of Adolescent and Youth Psychological Studies 2024;5:111-6. doi:10.61838/kman.jayps.5.1.13.
Kaewkham N, Leelahanaj T, Yingwiwattanapong J, Rattanasumawong W. The effectiveness of military hospital-based drug treatment program (PMK) when compared with the traditional community-based drug treatment program (FAST ). BMC Health Services Research 2019;19. doi:10.1186/s12913-019-4479-1.
Patarakorn A. FAST Model: The evolution of rehabilitation for substance abuse treatment in Thailand. Thai Journal of Addiction 2014;2(2):25-34.
สิริพร พรมทอง. ประสิทธิภาพของโปรแกรมฟื้นฟูสมรรถภาพ FAST Model ในจังหวัดภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารการพยาบาลและการดูแลสุขภาพ 2561;31(2):123-35.
อังกูร ภัทรากร, นันทา ชัยพิชิตพันธ์. เปรียบเทียบผลการบำบัดฟื้นฟูสมรรถภาพแบบเข้มข้นทางสายใหม่ (FAST Model) ระหว่างผู้ป่วยเสพติดระบบสมัครใจกับระบบบังคับบำบัด: กรณีศึกษาสถาบันธัญญารักษ์. วารสารสมาคมจิตแพทย์แห่งประเทศไทย 2566;60(1):71-81.
Wagener D. Matrix model of addiction treatment 2024 [cited 2025 February10 ]. Available from: https://rehabs.com/treatment/outpatient/matrix-model/.
Valley Spring Editorial Team. Matrix model: definition, how it works and effectiveness in addiction treatment [cited 2025 January 1 ].
Marlatt GA, Donovan DM. Relapse prevention: Maintenance strategies in the treatment of addictive behaviors: Guilford press; 2005.
วรากร ทองประเสริฐ. ประสิทธิผลของ Matrix Program ต่อการกลับไปเสพซ้ำในผู้ป่วยยาเสพติด. วารสารวิจัยและพัฒนา 2562;14(3):45-57.
ณัฐธิดา วัฒนกุล. การใช้ชุมชนบำบัดในโรงพยาบาลขนาดเล็ก: ผลกระทบต่อการลดความเครียดและเพิ่มแรงจูงใจในการฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติด. วารสารสุขภาพจิตและจิตเวช 2564;29(1):33-47.
จุฑารัตน์ อินทร์แก้ว. ปัจจัยที่ส่งผลต่อการกลับไปเสพซ้ำในผู้ป่วยยาเสพติดในสถานฟื้นฟูจังหวัดชายแดนภาคใต้. วารสารสาธารณสุขศาสตร์ 2563;28(1):67-79.
สุพัตรา วรรณมาศ. บทบาทของแพทย์ในกระบวนการบำบัดผู้ติดยาเสพติดในโรงพยาบาลชุมชน. วารสารสาธารณสุขศาสตร์ 2562;18(2):123-34.
กองบริหารระบบบริการสุขภาพจิต กรมสุขภาพจิต. คู่มือแนวทางการดำเนินงานด้านบำบัดรักษาและฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ติดสุรา/ยา/สารเสพติดที่มีอาการทางจิตและโรคร่วมทางจิตเวช กรมสุขภาพจิต. นนทบุรี: บริษัท ดีน่าดู มีเดีย พลัส จำกัด; 2564.
โรงพยาบาลธัญญารักษ์ขอนแก่น. แนวทางการดำเนินงานฟื้นฟูสมรรถภาพผู้ใช้ยาและสารเสพติดระยะยาวในโรงพยาบาลชุมชนด้วยรูปแบบมินิธัญญารักษ์ (Long Term Residential Care). ขอนแก่น: บริษัท เคทีทีเอ็กซ์ จำกัด; 2566.
สถาบันบำบัดรักษาและฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติดแห่งชาติบรมราชชนนี กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข. มาตรฐานการบำบัดฟื้นฟูสมรรถภาพรูปแบบชุมชนบำบัด และ FAST MODEL. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 2558.
สมชาย สมบูรณ์. การพัฒนาโปรแกรมบำบัดจิตเวชที่เน้นการมีส่วนร่วมของผู้ป่วยในโรงพยาบาลชุมชน. วารสารจิตเวชศาสตร์ชุมชน 2563;12(2):45-58.
รัตนา พูลสวัสดิ์, บุญมา คงคาน้อย. การพัฒนาโปรแกรมบำบัดแบบมีส่วนร่วมของครอบครัวในโรงพยาบาลชุมชนภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วารสารวิจัยระบบสาธารณสุข 2565;16(1):33–47.
ธีรพงษ์ ปานเจริญ, สุชาดา กลิ่นหอม, ศิริพร ดำรงชัย. ประสิทธิผลของโปรแกรมครอบครัวบำบัดในโรงพยาบาลชุมชนจังหวัดเชียงใหม่. วารสารการพยาบาลจิตเวชและสุขภาพจิต 2562;33(2):45-58.
จินตนา สาระ. การเพิ่มระดับการมีส่วนร่วมของผู้รับบริการในโปรแกรมบำบัดและผลต่อความสำเร็จของการรักษาในโรงพยาบาลชุมชน. วารสารวิทยาศาสตร์สุขภาพชุมชน 2564;15(3):77-89.
สุภาพร ประเสริฐศิลป์. ผลของการตัดสินใจร่วมกันและบทบาทผู้นำต่อการเพิ่มการมีส่วนร่วมของผู้รับบริการในโปรแกรมบำบัด. วารสารพัฒนาการสุขภาพ 2562;18(1):32-44.
สมยศ ตันเจริญ. การบริหารจัดการทีมแพทย์ในโรงพยาบาลชุมชน: ผลต่อการฟื้นฟูผู้ติดยาเสพติด. วารสารการแพทย์ชุมชน 2564;12(1):45-56.
สุพัตรา วงษ์ชัย. การพัฒนาโปรแกรมฟื้นฟูผู้ติดสารเสพติดโดยการมีส่วนร่วมของเครือข่ายสังคมในโรงพยาบาลชุมชน. วารสารวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยราชภัฏบุรีรัมย์ 2565;15(2):45–62.
Beck JS. Cognitive-behavioral therapy. Clinical textbook of addictive disorders 2011;491:474-501.
Folkman S. Stress: appraisal and coping. Encyclopedia of behavioral medicine: Springer; 2013. p. 1913-5.
