การศึกษาชีวิตทางสังคมและชาติพันธุ์วรรณาในบริบทเมือง

บทคัดย่อ

สังคมวิทยาและมานุษยวิทยาให้ความสนใจต่อประเด็นการศึกษาชีวิตเมืองมานานแล้ว หากแต่การศึกษาทางสังคมวิทยาเมืองดูจะมีพัฒนาการประเด็นและเสนอแนวทางการศึกษาที่เป็นระบบก้าวหน้ามาก่อนมานุษยวิทยาเมือง นับแต่ความทุ่มเทการศึกษาชีวิตเมืองของสำนักคิดทางสังคมวิทยาแห่งมหาวิทยาลัยชิคาโก (Chicago School of Sociology) ในทศวรรษ 1920 ซึ่งพัฒนาจากประเด็นการศึกษา “คนชายขอบ” (Marginal man) ที่เริ่มใช้ในความหมายของกลุ่มคนอพยพคนสองวัฒนธรรม มาสู่การศึกษากลุ่มคนที่เชื่อมโยงกลุ่มเครือข่ายทางสังคมและชุมชนศึกษา รวมทั้งพัฒนาวิธีการท างานภาคสนามและงานชาติพันธุ์วรรณา (ethnography) จากเดิมที่เคยใช้ในการศึกษาชีวิตทางสังคมของกลุ่มคนที่อยู่ห่างไกล มาเป็นการวิจัยสนามในพื้นที่เมือง ไม่ว่าจะเป็นการสังเกตการณ์อย่างมีส่วนร่วม การสัมภาษณ์ การเข้าร่วมปรากฏการณ์อย่างเป็นคนใน ซึ่งได้สร้างวิธีวิจัยในการศึกษาชีวิตทางสังคมของคนเมืองให้เข้าใจมากขึ้นมานุษยวิทยาเมืองได้พัฒนาอย่างเห็นได้ชัดมากขึ้นภายหลังจากที่ย้ายแนวทางการศึกษาสังคมที่อยู่ห่างไกลมาสู่สังคมใกล้ตัวซึ่งก็คือสังคมเมืองในช่วงทศวรรษที่ 1950 เป็นต้นมา และจากสำนักเบอร์มิงแฮมในฝั่งอังกฤษในทศวรรษ 1960 ต่อมา ซึ่งพัฒนาความสนใจการใช้ชีวิตเมืองของคนแต่ละกลุ่มโดยเฉพาะวัฒนธรรมของกลุ่มวัยรุ่นจนเสนอแนวคิดกลุ่มวัฒนธรรมย่อย เป็นเครื่องมือที่สำคัญในการศึกษาชีวิตเมืองมุมมองของคุณค่าชีวิตทางวัฒนธรรมจากการศึกษาทางมานุษยวิทยาได้ทำให้เห็นวัฒนธรรมที่แสดงคุณค่าของทางเลือกในการใช้ชีวิตของผู้คนที่อยู่ในเมืองของคนกลุ่มต่าง ๆ ที่เรียกกันว่ากลุ่มวัฒนธรรมย่อย ซึ่งได้พัฒนาต่อมาสู่กระแสคิดหลังสมัยใหม่โดยที่ไม่ได้มองว่าวัฒนธรรมย่อยของคนกลุ่มต่าง ๆ เหล่านี้เป็นขั้วตรงข้ามกับวัฒนธรรมกระแสหลักหากแต่การเข้าไปศึกษาจากกลุ่มคนต่าง ๆ ในภาคสนามยังได้ช่วยทำให้เห็นแง่มุมของทั้งการเคลื่อนไหวเพื่อแสดงออกถึงตัวตนและอิทธิพลวัฒนธรรมกระแสหลักที่โต้ตอบกันในแต่ละระดับ และแต่ละพื้นฐานของคนกลุ่มต่าง ๆ ซึ่งทำให้เห็นว่าวัฒนธรรมย่อยมีฐานะเป็นทุนทางวัฒนธรรมตามกลุ่มย่อยที่แต่ละกลุ่มสังกัดอย่างมีมิติแตกต่างและหลากหลายกันไป