พลวัตจักรวาลทัศน์และโลกทัศน์สำนึกประวัติศาสตร์ชาติพันธุ์ กับถิ่นฐานต้นกำเนิดของลาวโซ่ง/ไทดำจากพิธีกรรมความตาย

บทคัดย่อ

บทความนี้เป็นผลจากงานวิจัยเรื่อง “พลวัตในจักรวาลทัศน์และโลกทัศน์ของลาวโซ่ง/ไทดำจากพิธีกรรมความตาย” (Dynamics in Cosmology and Worldview of Lao Song / Tai Dam ’s Ritual of Death) เสนอต่อศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน) โดยศึกษาจากเอกสารตำราบทสวดในพิธีศพจากสำนวนต่าง ๆ ที่ปรากฏในท้องถิ่นแต่ละภาคที่ชาวลาวโซ่ง/ไทดำยังใช้อยู่ในประเทศไทย เปรียบเทียบกับสำนวนจากสิบสองจุไทประเทศเวียดนามอันเป็นถิ่นฐานที่ชาวลาวโซ่ง/ไทดำในประเทศไทยเคลื่อนย้ายมา ร่วมกับการทำงานสังเกตการณ์พิธีศพในภาคสนามในพื้นที่เขตจังหวัดนครปฐม เปรียบเทียบกับงานศึกษาพิธีศพก่อนหน้า พบว่าแม้จะมีการปรับแปลงแบบแผนพิธีศพอันเกิดจากอิทธิพลกระบวนการประวัติศาสตร์สังคมที่คนกลุ่มนี้เคลื่อนย้ายเข้ามาสู่บริบทใหม่ในดินแดนประเทศไทยในช่วงสองร้อยปีที่ผ่านมา ทำให้เห็นความแตกต่างบางประการจากแบบแผนประเพณีพิธีศพที่เกิดขึ้นในสิบสองจุไทอันเป็นดินแดนดั้งเดิม แสดงถึงพลวัตในจักรวาลทัศน์และโลกทัศน์ของลาวโซ่ง/ไทดำในบริบทที่เปลี่ยนแปลง แต่ยังคงโครงสร้างเชิงเนื้อหาและโครงสร้างเชิงรูปแบบของลำดับ ขั้นตอน ในกระบวนพิธี ภายใต้การกำกับของระบบความเชื่อในคติผีแถนผีด้ำอันมีจักรวาลทัศน์แบบคู่ขนานเมืองฟ้า-เมืองลุ่ม เป็นแกนสำคัญของความเชื่อนี้อยู่ อีกทั้งพิธีศพยังแสดงให้เห็นโลกทัศน์ที่ตอกย้ำจิตสำนึกของผู้พลัดถิ่นฐานดินแดนบ้านเกิดร่วมกับความทรงจำทางประวัติศาสตร์ที่ผ่านพลวัตการเคลื่อนย้ายถิ่นฐานจากดินแดนสิบสองจุไทสู่พื้นที่ต่าง ๆ ในประเทศไทย ทำให้เห็นว่าคติผีแถนผีด้ำของชาวลาวโซ่ง/ไทดำ เป็นระบบความเชื่อในคติผีวิญญาณนิยม (Animism) และจักรวาลทัศน์ (Cosmology) ที่แสดงออกอย่างโดดเด่น กลายเป็นแกนความผูกพันยึดโยงจิตสำนึกและแสดงโลกทัศน์ในความเป็นกลุ่มเดียวกัน อันเป็นลักษณะเด่นของอัตลักษณ์ชาติพันธุ์และธำรงสภาวะชาติพันธุ์ของกลุ่มลาวโซ่ง/ไทดำไว้อย่างเหนียวแน่น