พิพิธบางลำพูกับแฟนตาซีชาตินิยม การสร้างการรับรู้และอารมณ์ความรู้สึก

บทคัดย่อ

วัตถุประสงค์หลักของการจัดตั้งพิพิธบางลำพูคือความต้องการในการอนุรักษ์และนำเสนอความหลากหลายทางวัฒนธรรมของพื้นที่บางลำพู อย่างไรก็ตาม เมื่อพิจารณาการจัดแสดงภายในพิพิธดังกล่าวแล้วกลับพบว่าพิพิธบางลำพูเลือกนำเสนอเฉพาะประวัติศาสตร์อันดีงามของชาติ อันนำไปสู่อารมณ์ความรู้สึกภาคภูมิใจในชาติ บทความชิ้นนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการจัดแสดงความเป็นชาติในพิพิธภัณฑ์ โดยใช้กรณีศึกษาพิพิธบางลำพูภายใต้คำถามวิจัย 2 ข้อ ได้แก่ 1) พิพิธบางลำพูมีการเลือกและไม่เลือกนำเสนอชีวิตวัฒนธรรมในชุมชนบางลำพูอย่างไร และ 2) พิพิธบางลำพูเป็นส่วนหนึ่งของการสร้างความรู้ในการประกอบสร้างความเป็นชาติอย่างไร ผลการศึกษาชี้ให้เห็นว่าการร่วมก่อร่างสร้างชาตินิยมของพิพิธบางลำพูถูกประกอบขึ้นจาก 2 องค์ประกอบสำคัญคือ 1) องค์ความรู้ที่ถูกเลือกนำเสนอภายในพิพิธบางลำพู ได้แก่ ข้อมูลสีสันบางลำพูบอกเล่าประวัติความเป็นมาของชุมชนของดีบางลำพู และถิ่นคนดีศรีบางลำพู เป็นต้น ในส่วนนี้ชี้ให้เห็นว่าองค์ความรู้ที่ถูกนำเสนอเป็นเรื่องเล่าของชาติในแบบอุดมคติที่รัฐต้องการ เฉกเช่นเดียวกับนิยามของคำว่าวัฒนธรรม คือสิ่งดีงามและสิ่งอันเจริญงอกงามของประเทศ อย่างไรก็ตามเมื่อศึกษาประวัติบางลำพูโดยการสัมภาษณ์เชิงลึกจากคนในชุมชน กลับพบว่ามีประวัติศาสตร์ที่ไม่ถูกเลือกให้นำเสนอในพิพิธบางลำพูอีก หลายสิ่งซึ่งเป็นภาพในทางลบ อาทิ การค้าฝิ่นและศึกสิบสามห้าง เป็นต้น และ 2) อารมณ์ความรู้สึกที่ถูกเร้า กล่าวคือ ข้อมูลที่ถูกนำเสนอถูกแต่งเติมจินตภาพด้วยเทคนิคต่าง ๆ เมื่อเข้าไปในพิพิธบางลำพูผู้ชมจะได้รับกลิ่นอายจากภาพ แสง สี และเสียง (จำลอง) ถึงสภาพบางลำพูในประวัติศาสตร์ตามจินตภาพ อันประกอบสร้างให้เกิดความรู้สึกโหยหาอดีตและการนึกหวนถึงชาติในจินตนาการ ดังนั้นพิพิธบางลำพูจึงมิใช่พิพิธ (ภัณฑ์) ที่นำเสนอประวัติชุมชนบางลำพู แต่เป็นส่วนหนึ่งของการร่วมสร้างจินตภาพแบบชาตินิยม