มานุษยวิทยากับการศึกษาการท่องเที่ยวเชิงมืดในประเทศไทย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
การท่องเที่ยว (Tourism) เป็นแหล่งรายได้หลักที่มีบทบาทสำคัญต่อภาคเศรษฐกิจระดับโลก ขณะเดียวกันการท่องเที่ยวยังเป็นบทบาทสำคัญต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคมวัฒนธรรม ทั้งจากการกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยว ที่พัก เส้นทางผ่าน การจัดกิจกรรม การเกิดขึ้นของร้านค้าร้านอาหารและการสร้างสิ่งที่ถูกเรียกว่าการอำนวยความสะดวกในพื้นที่เพื่อรองรับการท่องเที่ยว ดังนั้น เมื่อการเดินทางท่องเที่ยวของนักท่องเที่ยวไม่เพียงแต่เพิ่มมากขึ้น แต่ยังมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบหรือเกิดการท่องเที่ยวในรูปแบบใหม่ ๆ ขึ้น ย่อมส่งผลกระทบต่อสังคมและชีวิตผู้คนไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง สำหรับบทความนี้ได้ศึกษาการเกิดขึ้นของการท่องเที่ยวเชิงมืด (Dark tourism) หรือการท่องเที่ยวไปยังสถานที่ที่เต็มไปด้วยความเศร้าโศก อันเนื่องมาจากการเกิดโศกนาฏกรรมหรือหายนะของมนุษย์ ไม่ว่าจะเป็นเหตุที่เกิดจากภัยธรรมชาติ หรือจากการกระทำของมนุษย์ จัดเป็นการท่องเที่ยวตามความสนใจพิเศษ (Special interest tourism) ที่ยังไม่ได้รับความสนใจจากแวดวงการศึกษาทางมานุษยวิทยา (Anthropology) มากนัก โดยสำรวจการวิวัฒน์ของแนวคิดและการศึกษาการท่องเที่ยวเชิงมืด ตัวอย่างการท่องเที่ยวเชิงมืดในต่างประเทศ มานุษยวิทยากับการท่องเที่ยวเชิงมืด และการศึกษาการท่องเที่ยวเชิงมืดในประเทศไทย ทั้งการศึกษามานุษยวิทยาของไทยและการศึกษาในสาขาวิชาอื่นที่เกี่ยวข้องในประเด็นการตายและความตาย
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ลิขสิทธิ์@ของวารสารมานุษยวิทยา
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), กรุงเทพฯ, ประเทศไทย
ข้อมูลเพิ่มเติม:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
เอกสารอ้างอิง
กนกวรรณ ธราวรรณ. (2545). รายงานผลการวิจัยบันทึกประสบการณ์ของผู้หญิงที่ตั้งท้องเมื่อไม่พร้อม. กรุงเทพฯ: โครงการรณรงค์เพื่อสิทธิอนามัย
เจริญพันธุ์ สภาประชากร. กุลทิกา วิบูลย์ปิ่น และ พิทักษ์ ศิริวงศ์. (2560). พฤติกรรมและทัศนะของนักท่องเที่ยวที่มีต่อการจัดบริการในแหล่งท่องเที่ยวที่มีบทเรียนจากความสูญเสีย อุบัติภัย และมรณภัย: กรณีศึกษาพิพิธภัณฑ์การแพทย์ศิริราช. วารสารวิทยาลัยดุสิตธานี, 11(2): 91-105.
โกมาตร จึงเสถียรทรัพย์. (บก.). (2548). พหุลักษณ์ทางการแพทย์กับสุขภาพในมิติสังคมวัฒนธรรม. กรุงเทพ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินทร (องค์กรมหาชน).
ชนัญ วงษ์วิภาค. (2015). การท่องเที่ยววัฒนธรรมยุคหลังสมัยใหม่ (PostmodernTourism). ใน วัฒนธรรมกับการท่องเที่ยว. ม.ป.ท.: มหาวิทยาลัยศิลปากร. สืบค้นจาก http://www.sure.su.ac.th/xmlui/handle/ 123456789/333
ดวงกมล เวชวงค์. (2554). กระบวนการนําเสนออัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ยวนในบริบทของการท่องเที่ยวผ่านหอวัฒนธรรมพื้นบ้านและตลาดท่าน้ำ: ศึกษากรณีชุมชนยวน ตําบลต้นตาล อําเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี. วารสารวิทยบริการ, 22(3): 130-149.
ทวิช จตุวรพฤกษ์. (2548). พรมแดน อัตลักษณ์และกระบวนการกลายเป็นสินค้า: การเมืองและวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ในบริบทการท่องเที่ยว, รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์. กรุงเทพฯ สํานักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.
ปราณี วงษ์เทศ. (2534). พิธีกรรมเกี่ยวกบความตายในประเทศไทย. พิมพ์เนื่องในการจัดนิทรรศการเรื่อง“ประเพณีเกี่ยวกับชีวิต” ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร มหาวิทยาลัยศิลปากร วันที่ 17 ตุลาคม-6 พฤศจิกายน 2534. กรุงเทพฯ: อัมรินทร์พริ้นติ้ง.
พรรณปพร ภิรมย์วงษ์. (2552). อัตลักษณ์และการท่องเที่ยว: ศึกษากรณี ผู้ไท บ้านภู ตําบลบ้านเป้า อําเภอหนองสูง จังหวัดมุกดาหาร. กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
พิเชฐ สายพันธ์ และคณะ. (2544). “ผีผู้ไท”: ความหมายในความตายและตัวตน. กรุงเทพฯ: คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ภาวิกา ศรีรัตนบัลล์. (2560). “บ้าน” สุดท้ายของชีวิต: มุมมองเชิงสังคมวิทยาต่อการบริบาลคุณภาพชีวิตระยะท้าย. (พิมพ์ครั้งที่ 2). นนทบุรี: สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ.
มนัสสินี บุญมีศรีสง่า. (2558). การให้ความหมายรูปแบบและกลยุทธ์การตลาดการท่องเที่ยวแบบดาร์กทัวร์รึซึ่ม พื้นที่จังหวัดกาญจนบุรี. วารสารวิชาการ Veridian E-Journal, Silpakorn University ฉบับภาษาไทยมนุษยศาสตร์ สังคมศาสตร์ และศิลปะ, 8(2): 571-592.
รัศมี ชูทรงเดช. (2559). วัฒนธรรมโลงไม้ไทยในบริบทอาเซียน. กรุงเทพฯ: คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร.
วาโย อัศวรุ่งเรือง. (2560). ปัญหาทางกฎหมายเกี่ยวกับการตายโดยภาวะสมองตายในประเทศไทย. วิทยานิพนธ์นิติศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาวิชานิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิต. สืบค้นจาก http://libdoc.dpu . ac.th/thesis/Wayo.Ass.pdf
วิลาสินี พนานครทรัพย์. (2554). การทําแท้ง: มุมมองที่ต่าง. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 30(1): 91-116.
สมรักษ์ ชัยสิงห์กานานนท์ สรินยา คําเมือง และ อธิตา สุนทโรทก. (2550).วัฒนธรรม ความตายกับความหลากหลายทางชาติพันธุ์ :มอญ-โซ่ง-กะเหรี่ยง-ม้ง-เย้า. นนทบุรี: สํานักวิจัยสังคมและสุขภาพ.
สมหมาย ชินนาค. (2541). อุตสาหกรรมการท่องเที่ยวกับปัญหาและผลกระทบต่อชุมชนด้านการผลิตซ้ำอุดมการณ์ชายเป็นใหญ่ผ่านพิธีกรรมความเชื่อ กรณีศึกษา: พิธีกรรมความเชื่อเรื่องผีปะกําของชาวไทย-กวย(ส่วย) เลี้ยงช้าง จังหวัดสุรินทร์. เชียงใหม่: ศูนย์สตรีศึกษา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
สุดแดน วิสุทธิลักษณ์. (2558). องค์ความรู้ว่าด้วยการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์: คู่มือและแนวทางปฏิบัติ. กรุงเทพฯ: คณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
สุธินี ศิวะพฤกษ์พงศ์. (2560). การเตรียมตัวและยอมรับความตายในโครงการเผชิญความตายอย่างสงบของเครือข่ายพุทธิกา. กรุงเทพฯ: คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร.
อวิการัตน์ นิยมไทย. (2556). การตายทางการแพทย์หรือสมองตาย (BrainDeath) กับข้อควรพิจารณาทางกฎหมาย. จุลนิติ (กรกฎาคม-สิงหาคม 2556), 103-109.
อุดมลักษณ์ ฮุ่นตระกูล. (2556). บรรณาธิการแถลง. วารสารสังคมวิทยามานุษยวิทยา, 32(1): 1-8.
เอกภพ สิทธิวรรณธนะ. (2556). มิติทางวัฒนธรรมของความตายในโรงพยาบาลสมัยใหม่: การศึกษาเชิงชาติพันธุ์วรรณาในโรงพยาบาลแห่งหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตร์มหาบัณฑิต สาขาสังคมศาสตร์การแพทย์และสาธารณสุข มหาวิทยาลัยมหิดล.
Auschwitz-Birkenau State Museum. (2020). Retrieved from http://www.auschwitz.org/en/
Beech, J. (2000). The Enigma of Holocaust Sites as Tourist Attractions-the Case of Buchenwald. Managing Leisure, 5(1): 29-41.
Bloch, M. (1971). Placing the Dead: Tombs, Ancestral Villages, and Kinship Organization in Madagascar. London: Seminar Press Ltd.
Bloch, M., & Parry, J. P. (1982). Death and the Regeneration of Life. Cambridge: Cambridge University Press.
Blom, T. (2000). Morbid Tourism-a Postmodern Market Niche with an Example from Althorp. Norsk Geografisk Tidsskrift, 54(1): 29-36.
Bristow, R., & Newman, M. (2005). Myth vs. Fact: An Exploration of Fright Tourism. Proceedings of the 2004 Northeastern Recreation Research Symposium, pp. 215-221.
Burns, G. L. (2004). Anthropology and Tourism: Past Contributions and Future Theoretical Challenges. Anthropological Forum, 14(1): 5-22. Retrieved from doi: 10.1080/0066467042000189908.
Clark, L. B. (2006). Placed and Displaced: Trauma Memorials. In L.Hill & H. Paris (Eds.), Performance and Place (pp. 129-138). London: Palgrave Macmillan UK.
Douglas, M. (1966). Purity and Danger: An Analysis of Concepts of Pollution and Taboo. London: Routledge.
Douglas, M. (1970). Natural Symbols: Explorations in Cosmology. London: Barrie & Rockliff the Cresset P.
Durkheim, E. (1952). Suicide: A Study in Sociology. London: Routledge and K. Paul.
Durkheim, E., & Nisbet, R. A. (1976). The Elementary Forms of The Religious Life (2 ed.). London: Allen & Unwin.
Endy, C. (2004). Cold War Holidays: American Tourism in France. Chapel Hill. NC: University of North Carolina Press.
Fabian, J. (1991). How Others Die-Reflections on The Anthropology of Death. Social Research, 39(3): 543-567.
Foley, M., & Lennon, J. J. (1996). JFK and Dark Tourism: A fascination with Assassination. International Journal of Heritage Studies, 2(4): 198-211.
Foucault, M. (2008). The Birth of Biopolitics: Lectures at the Collège de France, 1978-1979. London: Palgrave Macmillan.
Frazer, J. G. (1913). The Belief in Immortality and the Worship of the Dead. London: Macmillan.
Frazer, J. G. (1936). The Golden Bough: A Study in Magic and Religion (3 ed.). London: Macmillan.
Frazer, J. G. (1966). The Fear of the Dead in Primitive Religion. New York, NY: Biblio &Tannen Publishers.
Fukushima, M. (2015). Corpus Mysticum Digitale (Mystical Body Digital)?: On the Concept of Two Bodies in the Era of Digital Technology. Morality 20(4): 303-318.
Geertz, C. (1957). Ritual and Social Change: A Javanese Example. American Anthropologist, 59(1): 32-54.
Gennep, A. V. (1960). The Rites of Passage. London: Routledge & Paul.
Goodwin, S. M. W., & Bronfen, E. (1993). Death and Representation. Baltimore. MD: John Hopkins University Press.
Graburn, N. H. H. (1983). The Anthropology of Tourism. Annals of Tourism Research, 10(1): 9-33.
Hertz, R. (1960). Death and the Right Hand. London: Cohen and West.
Hertz, R. (1991). A Contribution to the Study of the Collective Representation of Death. In A. C. Robben (Ed.), Death, Mourning, and Burial: A Cross-Cultural Reader (pp. 19-33). Oxford: John Wiley and Sons.
Herzfeld, M. (2016). Siege of the Spirits: Community and Polity In Bangkok. Chicago: University of Chicago Press.
Huntington, R., & Metcalf, P. (1979). Celebration of Death: The Anthropology of Mortuary Ritual. Cambridge: Cambridge University Press.
Kaufman, S. R. (2000). In the Shadow of "Death with Dignity": Medicine and Cultural Quandaries of the Vegetative State. American Anthropologist, 102(1): 69-83.
Kaufman, S. R. (2006). And a Time to Die: How American Hospitals Shape the End of Life. Chicago & London: University of Chicago Press.
Kaufman, S. R., & Morgan, L. M. (2005). The Anthropology of the Beginnings and Ends of Life. Annual Review of Anthropology, 34(2005): 317-315.
L. Kaifa Roland. 2011. Cuban Color in Tourism and La Lucha: An Ethnography of Racial Meanings. New York: Oxford University Press.
Lennon, J. J., & Foley, M. 2000. Dark Tourism: The Attraction of Death and Disaster. London: Cengage.
Lewis, C. (2008). Deconstructing Grief Toursim. International Journal of the Humanities: Annual Review, 6(6): 165-170.
Malinowski, B. (1960). Argonauts of the Western Pacific: an Account of Native Enterprise and Adventure in the Archipelagoes of Melanesian New Guinea. London: Routledge & Kegan Paul.
Malinowski, B. (1954). Magic, Science and Religion and ther Essays. Garden City, NY: Doubleday.
Monter, C. G. 2012. Tourism. Retrieved from https://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199766567/ obo-9780199766567-0025.xml
Nash, D., Akeroyd, A. V., Bodine, J. J., Cohen, E., Dann, G., Nelson, H. H. G., et al. (1981). Tourism as an Anthropological Subject [and Comments and Reply]. Current Anthropology, 22(5): 461-481.
Nunez, T. A. (1963). Tourism, Tradition, and Acculturation: Weekendismo in a Mexican Village. Ethnology, 2(3): 347-352. doi: 10.2307/ 3772866
Pottorff, S. M., & Neal, D. D. M. (1994). Marketing Implications for Post-Disaster Tourism Destinations. Journal of Travel & Tourism Marketing, 3(1): 115-122. doi: 10.1300/J073v03n01_08
Radcliffe-Brown, A. R. (1954). The Andaman Islanders. New York: Glencoe Free Press.
Robben, A. C. G. M. (2004). Death, Mourning, and Burial: A Cross-Cultural Reader. Malden, MA: Blackwell.
Robben, A. C. G. M. (2018). A Companion to the Anthropology of Death. Hoboken, NJ: Wiley.
Rojek, C. (1993). Ways of Escape: Modern Transformations in Leisure and Travel. London: Palgrave Malmillan.
Rosaldo, R. (2004). Grief and a Headhunter’s Rage. In A. C. G. M. Robben (Ed.), Death, Mourning and Burial: A Cross Cultural Reader (pp. 167-178). Malden, MA: Blackwell.
Seaton, A. V. (1996). Guided by the Dark: From Thanatopsis to Thanatourism. International Journal of Heritage Studies, 2(4): 234-244. Retrieved from doi: 10.1080/13527259608722178
Sharpley, R. (2005). Chapter 20-Travels to the Edge of Darkness: Towards a Typology of “Dark Tourism”. In C. Ryan, S. J. Page & M. Aicken (Eds.), Taking Tourism to the Limits (pp. 215-226). Oxford: Elsevier.
Sharpley, R., & Gahigana, I. (2014). Tourist Experiences of Genocide Sites: The Case of Rwanda. Turisticko Poslovanje, 2014, 61-78. Retrieved from doi: 10.5937/TurPos1413061S
Smith, V. L. (1989). Hosts & Guests: The Anthropology of Tourism (2 ed.). Philadelphia, PA: University of Pennsylvania Press.
Smith, V. L. (1998). War & tourism: An American Ethnography. Annals of Tourism Research, 25(1): 202-227. Retrieved from doi: https://doi.org/10.1016/S0160-7383(97)00086-8
Sperling, D. (2019). Suicide Tourism: Understanding the Legal, Philosophical, and Socio-Political dimensions. Oxford: Oxford University Press.
Tunbridge, J. E., & Ashworth, G. J. (1996). Dissonant Heritage. The Management of the Past as a Resource in Conflict. London: Belhaven Press.
Tylor, E. B. (1970). Religion in Primitive Culture. Gloucester, MA: Peter Smith.
UNWTO. (2022). Tourism Grows 4% in 2021 but Remains Far Below Pre-Pandemic Levels. Retrieved from https://www.unwto. org/news/tourism-grows-4-in-2021-but-remains-far-below-pre-pandemic-levels
Voets, T. Y. (2021). “Visit Rwanda”: A Well Primed Public RelationsCampaign or a Genuine Attempt at Improving the Country’s Image Abroad? Place Branding and Public Diplomacy, 1-12. Retrieved from doi: 10.1057/s41254-021-00206-6
Ston, P.R. (2018). Dark Tourism Themes, Issues and Consequences: A Preface. In Stone, P. R., Hartmann, R., Seaton, A. V., Sharpley, R., & White, L. (Eds.). (2018). The Palgrave Handbook of Dark Tourism Studies (pp. 335-354). London: Palgrave Macmillan.
Walter, T. (2004). Plastination for Display: A New Way to Dispose of the Dead. Journal of the Royal Anthropological Institute, 10: 603-627. Retrieved from https://doi.org/10.1111/j.1467-9655.2004.00204.x
