การหลอมรวมกันจนกลายเป็นตัวตนกับเขื่อนในลุ่มน้ำโขง
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
ข้อถกเถียงของบทความนี้คือเขื่อนในฐานะวัตถุภายนอกทำให้แม่น้ำโขงและลำน้ำสาขากลายเป็นแม่น้ำแห่งเทคนิคและวิทยาศาสตร์ที่ถูกออกแบบโดยที่มิได้นับรวมเอาประสบการณ์ชีวิตและร่างที่เปี่ยมชีวิตของผู้คนเข้าไปด้วย เขื่อนได้ปรับเปลี่ยนร่างกายตัวตนอารมณ์ความรู้สึกหรือร่างที่เปี่ยมชีวิตของผู้คนริมน้ำผ่านการบีบบังคับให้คนริมแม่น้ำมีร่างกายและจิตใจอยู่ร่วมกับเขื่อนและสิ่งประกอบอื่นของเขื่อนและระบบนิเวศของแม่น้ำที่เปลี่ยนแปลงไป บทความวิจัยนี้นำแนวคิด ‘การหลอมรวมกันจนกลายเป็นตัวตน’ (embodiment) มาทำความเข้าใจตัวตนผู้คนในพื้นที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนโดยใช้กรณีศึกษาเขื่อนปากมูลที่สร้างมาแล้ว 33 ปี ผู้เขียนเก็บข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกจากผู้ให้ข้อมูลสำคัญ 16 คน ประเด็นสำคัญของบทความคือเขื่อนปากมูลและระบบนิเวศแม่น้ำมูลที่ไม่สมบูรณ์ได้ฝังตัวลงไปในชีวิตประจำวันของผู้คนกลุ่มต่างๆอยู่ทุกเมื่อเชื่อวันและเป็นระยะเวลาต่อเนื่องยาวนาน คนที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนถูกบังคับให้มีร่างกายและตัวตนให้เกิดความคุ้นเคยกับเขื่อนปากมูล การหลอมรวมกันจนกลายเป็นร่างกายและตัวตนของบ้านภายใต้การมีชีวิตอยู่กับเขื่อนนี้ถูกจารึกและฝังลงในเนื้อในตัวชาวบ้านในรูปของอารมณ์ความรู้สึกที่หลากหลายที่ทำงานผ่านการเคลื่อนไปของร่างกาย เช่น คำพูดที่ใช้ การออกไปนอนในหลุมระเบิดแก่ง การเข้าไปยึดอุปกรณ์ก่อสร้างเขื่อน การยึดสันเขื่อน การประท้วง และนอนบนถนนข้างทำเนียบรัฐบาล 99 วัน เป็นต้น บทความเสนอว่า ‘การหลอมรวมกันจนกลายเป็นตัวตน’ ควรมีประเด็นสำคัญระดับนโยบายการออกแบบการประเมินผลกระทบทางสังคมก่อนการสร้างเขื่อน
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ลิขสิทธิ์@ของวารสารมานุษยวิทยา
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน), กรุงเทพฯ, ประเทศไทย
ข้อมูลเพิ่มเติม:
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
References
กฟผ. (การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย). มปป. เขื่อนปากมูล. สืบค้นจาก https://www.egat.co.th/home/pak-mun-dm/ (29 ธันวาคม 2566).
กนกวรรณ มะโนรมย์. 2564. ภววิทยาแม่น้ำโขง : เขื่อน น้ำของและผู้คน. กรุงเทพฯ. สำนักพิมพ์สยามปัญญา.
กนกวรรณ มะโนรมย์ และพงษ์เทพ บุญกล้า. 2564. รายงานการประเมินผลกระทบทางสังคมเขื่อนราษีไศล. กรมชลประทาน.
กนกวรรณ มะโนรมย์ สุรสม กฤษณะจูฑะ และนพพร ช่วงชิง. 2552. รายงานประเมินผลกระทบทางสังคม
กรณีฝายหัวนา จังหวัดศรีสะเกษ. ศูนย์วิจัยสังคมอนุภูมิภาคลุ่มน้ำโขง คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.
กฤษฎา บุญชัย. 2566. นิเวศวัฒนธรรมจากมานุษยวิทยานิเวศสู่ขบวนการเคลื่อนไหวสิ่งแวดล้อมไทย. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.
คณะกรรมการแม่น้ำโขงแห่งชาติไทย. 2567. สถานการณ์แม่น้ำโขง. สืบค้นจาก https://www.tnmc-is.org (2 มกราคม 2567).
จักกริช สังขมณี. 2018. เรื่อง “ชีวิตทางสังคมของเทคโนโลยี ที่ เคลื่อนย้าย: เขื่อนเจ้าพระยา ในฐานะวัตถุเชิงขอบเขต”. สืบค้นจาก https://socanth.tu.ac.th/wp-content/uploads/2018/09/prasert-ed-2018-09-jakkrit.pdf (28 มกราคม 2567).
ธันวา ใจเที่ยง. 2549. นิเวศวิทยาชาวนา : ประวัติศาสตร์วัฒนธรรมและภูมิปัญญาทางนิเวศของกลุ่มชนชาวนาลุ่มแม่น้ำโขง. มหาวิทยาลัยราชภัฏกาฬสินธุ์.
นฤพนธ์ ด้วงวิเศษ. 2564. มานุษยวิทยาแห่งผัสสะ (Sensory Anthropology). กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.
นิวัฒน์ ร้อยแก้ว. 2566. คำประกาศแม่น้ำโขง โดยครูตี๋" นิวัฒน์ ร้อยแก้ว ณ โฮงเฮียนน้ำของ อ.เชียงของ จ.เชียงราย วันที่ 10 ธันวาคม 2566. สืบค้นจาก https://www.facebook.com/thaithenorth (25 ธันวาคม 2566)
มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี. 2545. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณ์เรื่องโครงการศึกษาวิจัยแนวทางการฟื้นฟูระบบ
นิเวศวิถีชีวิตและชุมชนที่ได้รับผลกระทบจากเขื่อนปากมูล. อุบลราชธานี: โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี.
วันชัย ตันติวิทยาพิทักษ์. 2560. 10 ปีรำลึกการจากไปของ วนิดา ตันติวิทยาพิทักษ์ คนเล็กๆ ผู้ไม่ยอมจำนน.
สืบค้นจาก https://www.the101.world/wanida-tantiwittayapitak/ (3 มกราคม 2567).
สถาบันชุมชนลุ่มน้ำโขง. ม.ป.ป. งานวิจัยไทบ้าน: งานวิจัยโดยชาวบ้านเพื่อชาวบ้าน. สืบค้นจาก http://mekongci.org/index.php/mci-work/tbr-menu (25 ธันวาคม 2566).
สมปอง เวียงจันทร์. 2553. สมปอง เวียงจันทร์” จากรากหญ้าสู่ คปร. ทางเดินใหม่บนแผนที่เดิม. สืบค้นจาก https://www.isranews.org/content-page/item/1116-2010-07-23-10-01-15.html (28 ธันวาคม 2566)
Amornsakchai, S., Annez, P., Vongvisessomjai, S., Choowaew, S., Thailand Development Research
Institute (TDRI), Kunurat, P., Nippanon, J., Schouten, R., Sripapatrprasite, P., Vaddhanaphuti, C., Vidthayanon, C., Wirojanagud, W., Watana, E. 2000. Pak Mun Dam, Mekong River Basin, Thailand. A WCD Case Study prepared as an input to the World Commission on Dams: Cape Town.
Baird, I.G., Manorom, K., Phenow, A. & Gaja-Svasti, S. 2020. Opening the gates of the Pak Mun
dam: Fish migrations, domestic water supply, irrigation projects and politics. Water Alternatives 13(1): 141-159.
Baird, I.G., Shoemaker, B.P, and Manorom, K. 2015. The People and their river, the World Bank
and its dam: Revisiting the Xe Bang Fai River in Laos. Development and Change 46(5): 1080–1105.
Boelens, R., Shah, E., Bruins, B. 2019. Contested Knowledges: Large Dams and Mega-Hydraulic Development. Water, 11(3): 416.
Bourdieu, P. 1977. Outline of a Theory of Practice (R. Nice, Trans.). Cambridge: Cambridge University Press.
Bourdieu, P. 1984. Distinction A Social Critique of the Judgement of Taste. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Bourgoin, S. 2013. Disregarded Sentiments: Discovering the Voices of Opposition to the
Mactaquac Dam. Master's thesis, Saint Mary’s University, Halifax, Nova Scotia.
Cernea, M. M. 2000. Risks, Safeguards and Reconstruction: A Model for Population Displacement and Resettlement. Economic and Political Weekly, 35(41): 3659-3678.
Creswell, J. W. 2014. Research design: Qualitative, quantitative, and mixed method approaches (4th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
Csordas, T. J. 2009. Embodiment as a Paradigm for Anthropology. Ethos, 18(1): 5-47.
David, J. H., Blake & Barney, K,. 2018. Structural Injustice, Slow Violence? The Political Ecology of a “Best Practice” Hydropower Dam in Lao PDR. Journal of Contemporary Asia, 48(5): 808-834.
Dant, T., & Wheaton, B. 2007. An extreme form of material or embodied interaction. Anthropology Today, 23(6): 8–12.
EGAT (Electricity Generating Authority of Thailand). 2002. Compensation and occupational development for affected fishermen of Pak Mun Dam Project. The Electricity Generating Authority of Thailand, Bangkok.
Ellis, C., & Bochner, A. 2000. Autoethnography, Personal narrative, reflexivity: Researcher as
subject. In Handbook of Qualitative Research, 2nd ed., edited by N.K. Denzin and Y.S. Lincoln (pp. 733–768). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
Elmhirst, R. 2015. Feminist Political Ecology. The Routledge Handbook of Political Ecology,
eds. T. Perreault, G. Bridge, and J. McCarthy (pp. 519–530). London: Routledge.
Farhana, S. 2011. Suffering for water, suffering from water: Emotional geographies of resource
access, control and conflict. Geoforum, (42)2: 163-172,
Federici, S. 2011. Feminism and the Politics of the Commons. The Commoner. Retrieved on
December 26, 2023 from http://www.commoner.org.uk/?p=113.
Foran, T., & Manorom, K. 2009. Pak Mun Dam: Perpetually contested. In F. Molle, T. Foran,
& M. Käkönen (Eds.), Contested Waterscapes in the Mekong Region: Hydropower, Livelihoods and Governance (pp. 55–80). London, UK: Earthscan.
Geheb, K., & Suhardiman, D. 2019. The political ecology of hydropower in the Mekong River
Basin. Current Opinion in Environmental Sustainability, 37: 8-13.
Grünwald, R., Wang, W., & Feng, Y. 2022. Politicization of the Hydropower Dams in the
Lancang-Mekong Basin: A Review of Contemporary Environmental Challenges. Energies, 15(5): 1682.
Haraway, D. 1985. A Manifesto for Cyborgs: Science, technology, and socialist feminism in the 1980s. Socialist Review, 80: 65–107.
Haraway, D. 1988. Situated Knowledges: The Science Question in Feminism and the Privilege of Partial Perspective. Feminist Studies, 14: 575-599.
Haraway, D. 1990. A Cyborg Manifesto: Science, technology, and socialist-feminism in the 1980s. In L. Nicholson (Ed.), Feminism/Postmodernism (pp. 190-133). New York: Routledge.
Haraway, D. 1991. “A Cyborg Manifesto: Science, technology, and Socialist-Feminism in the Late
Twentieth Century,” In Simians, Cyborgs, and Women: The Reinvention of Nature (pp. 149-181). New York: Routledge.
Haraway, D. 2004. Cyborgs, Coyotes, and Dogs: A Kinship of Feminist Figurations and There
are Always More Things Going on Than You Thought! Methodologies as Thinking Technologies. In The Haraway Reader (pp. 321–341). London: Routledge.
Harding, S. 1987. The garden in the machine. In N. J. Nersessian (Ed.), The Process of Science (pp. 125-137). Dordrecht: Nijhoff.
Harding, S. 2008. Subjectivity, Experience and Knowledge: An Epistemology from/for Rainbow Coalition Politics.
Harding, S.2010. The Primacy of Perception and Other Essays on Phenomenological Psychology,
the Philosophy of Art, History and Politics. In J. M. Edie (Ed.), Indigenous Knowledge: Powers and Challenges. Keynote at Second International Conference on “Power and Knowledge". University of Tampere, Finland.
Hargreaves, J., & Vertinsky, P. 2007. Introduction. In J. Hargreaves & P. Vertinsky (Eds.), Physical Culture, Power, and the Body (pp. 1–24). London: Routledge.
Hirsch, P. 2010. The changing political dynamics of dam building on the Mekong. Water Alternatives, 3(2): 312–323.
Hay, M., Skinner, J., & Norton, A. 2019. Dam-Induced Displacement and Resettlement: A Literature Review. Future DAMS Working Paper 004. Manchester: The University of Manchester.
IHA (International Hydropower Association). 2020. hydropower status report sector trends and insights, London.
Jakobsson, E .2002. Industrialization of Rivers: A water system approach to hydropower development. Knowledge, Technology & Policy, 14: 41-56.
Johnson, A. A. 2020. Mekong dreaming: Life and dead along a Changing river. Durham. Duke University Press.
Jutagate, T., Krudpan, C., Ngamsnae, P., Lamkom, T. & Payooha, K. 2005. Changes in the fish
catch during the trial of opening the sluice gates of a run-of-the-river reservoir in Thailand. Fisheries Management and Ecology, 12(1): 57-62.
Matthews, N., & Motta, S. 2015. Chinese State-Owned Enterprise Investment in Mekong Hydropower: Political and Economic Drivers and Their Implications across the Water, Energy, Food Nexus. Water, 7(11): 6269-6284.
McCully, P. 2001. Silenced Rivers: The Ecology and Politics of Large Dams. London: Zed Books.
Merleau-Ponty, M. 1998. Phenomenology of Perception. London: Routledge. (Original work published in 1962).
Middleton, C. 2022. The political ecology of large hydropower dams in the Mekong Basin: A comprehensive review. Water Alternatives, 15(2): 251-289.
Middleton, C., Grudy-Warr, G., & Yong, A. 2013. Neoliberalizing hydropower in the Mekong Basin: The political economy of partial enclosure. Social Science Journal, 43(2): 299-334.
Missingham, B.D. 2003. Assembly of the Poor in Thailand, The: From Local Struggles to National Protest Movement. Silkworm Books, Chiang Mai, Thailand.
Morton, L. W., & Olson, K. R. 2018. The Pulses of the Mekong River Basin: Rivers and the
Livelihoods of Farmers and Fishers. Journal of Environmental Protection, 9: 431-459.
MRC (Mekong River Commission). 2021. Basin Development Strategy 2021-2030 and MRC Strategic Plan 2021-2025. Vientiane: MRC Secretariat. https://doi.org/10.52107/mrc.ajg0nv
Nightingale, A. J. 2011. Bounding Difference: Intersectionality and the Material Production of Gender, Caste, Class and Environment in Nepal. Geoforum, 42(2): 153–162.
Nightingale, A. 2018. The Socioenvironmental State: Political Authority, Subjects, and Transformative Socionatural Change in an Uncertain World. Environment and Planning E: Na-ture and Space, 1(4): 688–711.
Nightingale, A. 2019. “Commoning for Inclusion? Political Communities, Commons, Exclusion, Property and Socio-Natural Becomings.” International Journal of the Commons, 13(1): 16–35.
Öhman, M.B. 2016. Embodied Vulnerability in Large-Scale Technical Systems: Vulnerable Dam
Bodies, Water Bodies, and Human Bodies. In L, Käll (Ed.). Bodies, Boundaries and Vulnerabilities (Crossroads of Knowledge). Springer, Cham.
Öhman, M.B., & Thunqvist, E.L. 2016. Human Bodies and the Forces of Nature: Technoscience Perspectives on Hydropower Dams, Safety, Human Security, Emotions and Embodied Knowledges. International Journal of Technoscience and Development, 1(1): 1-14.
Quaranta, E & Davies, P. 2022. Emerging and Innovative Materials for Hydropower Engineering Applications: Turbines, Bearings, Sealing, Dams and Waterways, and Ocean Power. Re-search Hydraulic Engineering, 8: 148-158.
Rusansky, T. 2021. Embroidering Resistance: Emotional, embodied, everyday struggles of women affected by dams in Brazil. Geoforum, 127: 126-136.
Sangkhamanee, J. 2007. Ethnohydrology and Mekong Knowledge in transition: An Introductory Approach to Mekong Hydraulic Cognition. Paper presented at the International Conference “Critical Transitions in the Mekong Region.” 29-31 January 2007, organized by the Regional Center for Social Science and Sustainable Development, Chiang Mai University.
Scudder, T. T. 2005. The Future of Large Dams: Dealing with Social, Environmental, Institutional and Political Costs (1st ed.). London: Routledge.
Shildrick, M. 2014. “Why Should Our Bodies End at the Skin?”: Embodiment, Boundaries, and Somatechnics. Hypatia. 30. 10.1111/hypa.12114.
Sneddon, C. 2015. Concrete Revolution: Large Dams, Cold War Geopolitics, and the US Bureau of Reclamation. University of Chicago Press: Chicago, IL, USA.
Solomon, S. 2010. Water: The Epic Struggle for Wealth, Power, and Civilization. New York: Harper Collins.
Soukhaphon, A., Baird, I.G., & Hogan, Z.S. 2021. The Impacts of Hydropower Dams in the Mekong River Basin: A Review. Water, 13(3): 265.
Sultana, F. 2009. Fluid Lives: Subjectivities, Gender and Water in Rural Bangladesh. Gender, Place & Culture, 16(4): 427–444.
Sultana, F. 2011. Suffering for water, suffering from water: Emotional geographies of resource access, control and conflict. Geoforum, 42(1): 163-172.
TDRI (Thailand Development Research Institute). 2000. TDRI Report for The World Commission on Dams Pak Mun Case Study. Retrieved on December 28, 2023 from http://tdri.or.th/wp-content/uploads/2013/04/pak_mun_dam.pdf.
Tilley, C. & Cameron-Daum, K. 2017. The anthropology of landscape: Materiality, embodiment, contestation, and emotion (pp. 1-12). In Anthropology of Landscape: The Ex-traordinary in the Ordinary.
UN (United Nation). 1957. Development of Water Resources in the Lower Mekong Basin. Flood control series no.12.
Vaddhanaphuti, C., & Gyorvary, S. 2015. Land and River Grabbing: The Mekong’s Greatest
Challenge. Chiang Mai University, Thailand, Center for ASEAN Studies, Chiang Mai University : Regional Center for Social Science and Sustainable Development, Faculty of Social Sciences, Chiang Mai University, Chiang Mai, Thailand.
Verlie, B. 2021. Climate justice in more-than-human worlds. Environmental Politics, 31(1): 1-23.
Wang, P., Dong, S. & Lassoie, J. P. 2014. The Large Dam Dilemma: An Exploration of the Impacts of Hydro Projects on People and the Environment in China. Springer.
Wilson, J. & Chu, E. 2020. The embodied politics of climate change: analysing the gendered division of environmental labour in the UK. Environmental Politics, 29(6): 1085-1104.
WCD (World Commission on Dams). 2000. Water, Development and Large Dams: A New Framework for Decision-Making. London: Earthscan Publications Ltd.
Yaka, Ö. 2023. More than Human Lifeworld: Ethics, Ontology and Relationality in Local Environment Struggle. Society & Natural Resources, 1-17.
Yin, R. K. 2009. Case study research: Design and methods (4th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.
Yin, R. K. 2014. Case study research and applications: Design and methods (6th ed.). Thousand Oaks, CA: SAGE Publications.