ไทยทำไทยใช้ เครื่องสำอางสร้างชาติ การส่งเสริมและเผยแพร่ความรู้วิทยาศาสตร์ในสังคมไทยช่วงทศวรรษ 2480

Main Article Content

ญาณี กลิ่นเมือง

บทคัดย่อ

บทความชิ้นนี้มุ่งแสดงให้เห็นถึงพลังความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ที่ส่งผลต่อการผลิตและการบริโภคเครื่องสำอางในสังคมไทยช่วงทศวรรษ 2480 ผ่านการส่งเสริมและเผยแพร่ความรู้ของกรมวิทยาศาสตร์และการสนับสนุนของภาครัฐ กล่าวคือ ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ส่งผลให้เกิดวางรากฐานทางความคิดในทางเมืองเรื่องของการสร้างชาติด้วยการผลิตและบริโภคเครื่องสำอาง อีกทั้งยังส่งผลให้เกิดการวางแผนนโยบายควบคุมสินค้าภายในประเทศด้วยพระราชบัญญัติพิกัดศุลกากร ประกอบกับทำให้ความหมายความงามในสังคมไทยกลายเป็นความงามที่ผูกกับความเป็นวิทยาศาสตร์ด้วยพืชพรรณสมุนไพรภายในประเทศ ขณะเดียวกันความรู้ทางวิทยาศาสตร์ได้ส่งผลให้การบริโภคเครื่องสำอางเกิดการขยายตัวของการผลิตเครื่องสำอาง กล่าวได้ว่ารัฐนิยมได้วางรากฐานทางความคิดวิทยาศาสตร์และสนับสนุนเครื่องสำอางเพื่อสร้างชาติ ตลอดจนทำให้ผู้คนรู้สึกว่าการบริโภคเครื่องสำอาง คือ การช่วยลดภาระของชาติ

Article Details

รูปแบบการอ้างอิง
กลิ่นเมือง ญ. (2025). ไทยทำไทยใช้ เครื่องสำอางสร้างชาติ: การส่งเสริมและเผยแพร่ความรู้วิทยาศาสตร์ในสังคมไทยช่วงทศวรรษ 2480. วารสารมานุษยวิทยา, 8(1). สืบค้น จาก https://so06.tci-thaijo.org/index.php/jasac/article/view/280760
ประเภทบทความ
บทความวิจัย

เอกสารอ้างอิง

กชกรณ์ เสรีฉันทฤกษ์. (2551). วาทกรรมความงามของผู้หญิงในสังคมไทย: มุมมองพหุมิติ. (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ. มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. สืบค้นจาก https://digital.library.tu.ac.th.

กระทรวงเศรษฐการ. 2483. “ระเบียบสำหรับปฏิบัติการส่งเสริมเครื่องอุปโภคบริโภคที่กำเนิดหรือประดิษฐ์ในประเทศไทย”. วารสารวิทยาศาสตร์, 5(1), 44-48. สืบค้นจาก http://siweb1.dss.go.th/dss_doc/dss_rare5.asp?fbclid=IwY2xjawGPNQ9leHRuA2FlbQIxMAABHXxV73Ngfv5%5FhQmj3sQOn5N2%5FxuBbFlQt%5FDhmpaenjyln4Thw7erW8Mgsg%5Faem%5F6yEIG6cMjj6gSprFKnvx2A&offset=30

เกรียงไกร กองเส็ง. (2559). ร่างกายภายใต้บงการ: การเปลี่ยนแปลงความหมาย ‘ความงาม’ ของสตรีไทย-จีนตามวิถีสมัยใหม่. วารสารมหาวิทยาลัยราชภัฏลําปาง, 5(2), 235-249. สืบค้นจาก https://so04.tci-thaijo.org/index.php/JLPRU/article/view/73297.

เกลียว บุนนาค. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 4 เรื่องน้ำมันสนและยางสน. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

เกลียว บุนนาค. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 4 เรื่องน้ำมันสนและยางสน. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

เกลียว บุนนาค. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 5 วุ้นจากสาหร่ายทะเลของสยาม. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

คณะสถานศึกษาเคมีปฏิบัติ. (2481). การแสดงของแผนกวิทยาศาสตร์ แห่งกองเศรษฐกรรมในงานฉลองรัฐธรรมนูญ พุทธศักราช 2481 .หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 3 ฉบับที่ 4 มกราคม 2481.

ครีมซาดา. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 3 ฉบับที่ 907 วันเสาร์ที่ 5 ตุลาคม 2478.

ครีมทาให้ชุ่มชื่นหลังจากโกนหนวด. (2481). ครีมทาให้ชุ่มชื่นหลังจากโกนหนวด. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 3 ฉบับที่ 1 เมษายน 2481.

คำพันธ์ พลกนิษฐ์. (2480). ยาทารองเท้าผ้าใบขาวและหมวกสังกะสีออคไซด์. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 พฤศจิกายน 2480.

คิวเต็กซ์. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 4 ฉบับที่ 926 วันศุกร์ที่ 10 มกราคม 2478.

จอมจิน จันทรสกุล. (2549). “วิวัฒนาการของวิทยาการด้านเภสัชศาสตร์จากอดีตสู่ยุคปัจจุบัน”. ใน ยงยุทธ ยุทธวงศ์และคณะ (บก.), อดีต ปัจจุบัน อนาคต วิทยาการเคมีและเภสัชไทย. (179-213). ปทุมธานี: มูลนิธิบัณฑิตยสภาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย.

จอมพลป.พิบูลสงคราม. (2486). แถลงการณ์เรื่องการส่งเสิมเสถกิจและการค้า. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 9 ฉบับที่ 1 มกราคม 2487.

จารุณี วงค์ละคร. (2561). อำนาจชีวะในทัศนะของมิเชล ฟูโกต์. วารสารปณิธาน, 14(1), 135–162. สืบค้น จาก https://so05.tci-thaijo.org/index.php/panidhana/article/view/151883

ชวกันต์ ปัญญาวงค์. (2557). อิทธิพลของสื่อต่อความต้องการเปลี่ยนสีผิวของนักศึกษามหาวิทยาลัยเชียงใหม่. (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สื่อศิลปะและการออกแบบสื่อ). เชียงใหม่: มหาวิทยาลัยเชียงใหม่. สืบค้นจาก http://repository.cmu.ac.th/handle/6653943832/39802.

แชมพู. (2481).แชมพู. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 3 ฉบับที่ 3 ตุลาคม 2481.

ซี.เจ.เฮาส์. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 2 เรื่องทรายสำหรับทำแก้ว. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

ญาณี กลิ่นเมือง. (2567). “จากเครื่องสำอางสู่เวชสำอาง: พัฒนาการความรู้เกี่ยวกับวิทยาศาสตร์เครื่องสำอาง ในสถาบันการศึกษาของไทย”. ใน หนังสือรวมบทความ Softไหน-ละมุนใด: ผัสสะ สภาวะและคุณค่า ในชีวิตร่วมสมัย.

ญาณี กลิ่นเมือง. (2567). จากเครื่องสำอางสู่เวชสำอาง: โบราณคดีความรู้เกี่ยวกับวิทยาศาสตร์เครื่องสำอางในประเทศไทย. (วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต) พิษณุโลก: มหาวิทยาลัยนเรศวร. (อยู่ระหว่างการเผยแพร่)

ณัฐพล ใจจริง. (2566). ดร.ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรนักปฏิวัติ: ผู้สร้างชาติด้วยวิทยาศาสตร์และสุขภาพอนามัย. มติชนสุดสัปดาห์. สืบค้นจาก https://www.matichonweekly.com/column/article_442095

ดารุณี สมศรี. (2566). ราชบัณฑยสถาน สำนักวิทยาศาสตร์กับการสร้างรัฐด้วยวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของรัฐบาลคณะราษฎร. วารสารประวัติศาสตร์ มศว, 48(1), 183–202.

ตลาดบำเพ็ญบุญ. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 3 ฉบับที่ 861 วันเสาร์ที่ 10 สิงหาคม 2478.

ทวีศักดิ์ เผือกสม. (2550). เชื้อโรค ร่างกายและรัฐเวชกรรม: ประวัติศาสตร์การแพทย์สมัยใหม่ในสังคมไทย. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

เทียมจันทร์ อ่ำแหวว. (2521). บทบาททางการเมืองและการปกครองของจอมพล ป.พิบูลสงคราม พ.ศ.2475- 2487. (วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. สืบค้นจาก

http://cuir.car.chula.ac.th/handle/123456789/23398.

น้ำมันบำรุงผมแองเจิล. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 4 ฉบับที่ 920 วันพฤหัสที่ 2 มกราคม 2478.

น้ำมันใส่ผมชนิดเป็นครีมข้นขาว. (2480). น้ำมันใส่ผมชนิดเป็นครีมข้นขาว. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 4 มีนาคม 2480.

น้ำยาทาเล็บและเคลือบทาเล็บ. (2480). น้ำยาทาเล็บและเคลือบทาเล็บ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 3 มกราคม 2480.

น้ำยาบำรุงผมสตาร์แฮร์โลเช่น. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 4 ฉบับที่ 920 วันพฤหัสบดีที่ 2 มกราคม 2478.

น้ำยารักษาผิวชนิดเข้ากำมะถัน. (2480). น้ำยารักษาผิวชนิดเข้ากำมะถัน. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 1 กันยายน 2480.

ไนติงเกล. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 3 ฉบับที่ 907 วันเสาร์ที่ 5 ตุลาคม 2478.

บทบรรณาธิการ. (2479). บทบรรณาธิการ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 1 ฉบับที่ 2.

บทบรรณาธิการ. (2479). บทบรรณาธิการ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 1 ฉบับที่ 1.

บทบรรณาธิการ. (2483). บทบรรณาธิการ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 3 ตุลาคม 2483.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). การทำยาสีฟันแข็ง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 พฤศจิกายน 2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). การส่งเสริมอุตสาหกรรมของประชาชาติ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 1 กันยายน 2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). น้ำยาทาฉลากไม่ให้เสีย. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 พฤศจิกายน 2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). วิธีทำน้ำมันใส่ผมชนิดเป็นครีมข้นขาว พ.ศ.2480. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์ ปีที่ 2 ฉบับที่ 1 กันยายน พ.ศ.2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). วิธีทำสารส้มจากดินขาว. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 พฤศจิกายน 2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2480). หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์ ปีที่ 2 ฉบับที่ 4 มีนาคม พ.ศ.2480.

ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. (2483). ปกิณณกะวิทยาศาสตร์. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 3 ตุลาคม.

ประกาศกรมพาณิชย์. (2483). ประกาศกรมพาณิชย์. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2483.

ประโชติ เปล่งวิทยา. (2526). เภสัชกรรมแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ในรอบ 200 ปี (รายงานผลการวิจัย). กรุงเทพฯ: สถาบันไทยศึกษา จุฬาลงกรณวิทยาลัย.

ป่วน เจริญพาณิช. (2483). การบำรุงรักษาผม. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 3 ตุลาคม.

ปุ๋ย โรจนะบุรานนท์. (2480). มะกายหยุม. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 1 กันยายน 2480.

ปุ๋ย โรจนะบุรานนท์. (2481). เครื่องสำอางค์น้ำยาดัดผมและเซ็ตผม. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 3 ฉบับที่ 3 ตุลาคม 2481.

ปุ๋ย โรจนะบุรานนท์. (2483). คำแนะนำการประกอบอุตสาหกรรมบางอย่างในครอบครัว. แผนกวิทยาศาสตร์และกองเศรษฐกรรมพิมพ์เผยแพร่ในงานฉลองรัฐธรรมนูญ 2483 และงานฉลองปีใหม่ 2484.

เปรม พาณิชผล. (2486). การทำสบู่อ่อนที่ทำด้วยด่างจากเถ้าให้เป็นสบู่แข็ง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 8 ฉบับที่ 1.

แป้งน้ำนีนาสกินทอนนิก. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 4 ฉบับที่ 918 วันอังคารที่ 31 ธันวาคม 2478.

ไปรยา พลศารทูล. (2549). มายาคติความงามของสตรีไทย พ.ศ. 2481-2516. (วิทยานิพนธ์ปริญญามหาบัณฑิต). กรุงเทพฯ. จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. สืบค้นจาก https://doi.nrct.go.th.

ผู้รวบรวมตำราสูตรอุตสาหกรรม. (2482). เบ็ดเตล็ดอุตสาหกรรม. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2482.

แผนกคำถามคำตอบ. (2481). สบู่กับน้ำฝน. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 3 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2480.

แผนกคำถามคำตอบ. (2486). แผนกคำถามคำตอบ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 8 ฉบับที่ 1.

แผนงานสร้างกลไกเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา และคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (2552). ดร.ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรผู้ยิ่งใหญ่ รัฐบุรุษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย. กรุงเทพฯ: อุษาการพิมพ์. สืบค้นจาก https://dol.thaihealth.or.th/resourcecenter/sites/default/files/documents/dr.taw_lphaa nukrm_ephsachkrphuuyingaihy_rathbu.pdf.

พรทิพย์ นิมมานนิตย์. (2549). “90 ปี เภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย”. ใน 90 ปี การศึกษาเภสัชศาสตร์ และคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (น.46-67). กรุงเทพฯ: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

พรทิพย์ นิมมานนิตย์. (2552). “95 ปี เภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย”. ใน 95 ปี คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. (32-48). กรุงเทพฯ: คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.

พรเพ็ญ เปรมโยธิน, และสรชัย จำเนียรดำรงการ. (2556). จดหมายเหตุ 100 ปี วิชาชีพเภสัชกรรม. กรุงเทพฯ: มูลนิธิเภสัชศาสตร์เพื่อสังคม.

พระกระษาปณพิภาค. (2483). บทบรรณาธิการการส่งเสริมเครื่องอุปโภคบริโภคที่กำเนิดหรือประดิษฐ์ขึ้นใน ประเทศไทย. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 1 เมษายน 2483.

พวงร้อย กล่อมเอี้ยง. (2551). “การใช้เครื่องสำอางของสตรีสยาม/ไทยตั้งแต่สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นถึงสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่ 2”. วารสารประวัติศาสตร์, 120-142. สืบค้นจาก https://ejournals.swu.ac.th.

ภาคราชการ. (2484). ภาคราชการ เรื่อง ตั้งกรรมการออกใบพิจารณารับรองส่งเสริมคุณภาพสินค้า. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 6 ฉบับที่ 1 มกราคม 2484.

ยาสีฟันแข็ง. (2480). ยาสีฟันแข็ง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 2 พฤศจิกายน 2480.

เล็ก ลักษณหุต. (2482). วิตามิน F ในเครื่องสำอาง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2482.

วารสารเภสัชกรรมไทย. (2554). บุคคลสำคัญ ดร.ตั้ว ลพานุกรม. วารสารเภสัชกรรมไทย, 5(2), 33-34. สืบค้นจาก https://he01.tci-thaijo.org/index.php/TJPP/issue/view/12965.

วารสารวิทยาศาสตร์. (2483). ประกาศกรมพาณิชย์ เรื่อง สะบู่หอมจุฬา-ยาสีฟันบาหยัน. วารสารวิทยาศาสตร์, 5(4), 583-588.

วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร. (2552). ดร.ตั้ว ลพานุกรม รัฐบุรุษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย. ใน แผนงาน สร้างกลไกเฝ้าระวังและพัฒนาระบบยา และคณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ดร. ตั้ว ลพานุกรม เภสัชกรผู้ยิ่งใหญ่ รัฐบุรุษวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีของไทย. กรุงเทพฯ: อุษาการพิมพ์. สืบค้นจาก https://dol.thaihealth.or.th/resourcecenter/sites/

default/files/documents/dr.taw_lphaanukrm_ephsachkrphuuyingaihy_rathbu.pdf.

วิภาภรณ์ กอจรัญจิตต์. (2545). การวิเคราะห์ภาพเสนอความขาวในโฆษณาโทรทัศน์. (วิทยานิพนธ์วารสารศาสตรมหาบัณฑิต). กรุงเทพ: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. https://digital.library.tu.ac.th/tu_dc/frontend/Info/item/dc:116205.

ศิริ ติวยานนท์. (2480). เครื่องสำอางครีมประเทืองผิว. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 2 ฉบับที่ 1 กันยายน 2480.

สง่า ษรสุวรรณ. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 6 เรื่องยางมะละกอ. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

สบู่ยาเมดดีก้า. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 4 ฉบับที่ 920 วันพฤหัสที่ 2 มกราคม 2478.

สำนักงานเศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ และ ศูนย์คติชนวิทยา คณะอักษณศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย. (2559). สารานุกรมความงามด้วยภูมิปัญญาไทย. กรุงเทพฯ: มูลนิธิสำนักงานพัฒนา เศรษฐกิจจากฐานชีวภาพ. สืบค้นจาก https://www.nstda.or.th/library/opac/Book/49760?c=1895016061.

สำเริง วิมุกตะนันท์. (2482). โคเลสเตอรอลในเครื่องสำอาง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2482.

หลวงบุณยมานพพาณิชย์. (2479). วิทยาศาสตร์ในระบอบรัฐธรรมนูญ. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 1 ฉบับ ที่ 2.

ห้างไนติงเกลสโตร์. (2478). หนังสือพิมพ์ประชาชาติ. ปีที่ 3 ฉบับที่ 861 วันเสาร์ที่ 10 สิงหาคม 2478.

อารี สุพลและ ปุ๋ย โรจนะบุรานนท์. (2478). เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์ อันดับที่ 1 เรื่องการทำเกลือให้ดีขึ้น. เอกสารของกรมวิทยาศาสตร์.

เอนก นาวิกมูล. (2559). พ่อค้าไทยยุค 2480-2490. กรุงเทพฯ: แสงดาว.

ฮาโรลด ซิลแมน. (2482). น้ำมันละหุ่ง. หนังสือพิมพ์วิทยาศาสตร์. ปีที่ 4 ฉบับที่ 2 กรกฎาคม 2482.

Villa Vilaithong. (2006). “A Cultural History of Hygiene Advertising in Thailand, 1940s-early 1980s.” Ph.D. Thesis, Southeast Asian Studies, Australian National University.