ผลของกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยาโดยการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย

บทคัดย่อ

การศึกษาวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาคุณลักษณะ คุณค่า และความหมายของการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบต หลักโยนิโสมนสิการ และแนวคิดทฤษฎีการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย 2) เพื่อพัฒนาชุดกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยาโดยการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย และ 3) เพื่อนำเสนอผลของกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยาโดยการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลายก่อนและหลังการเข้าร่วมกิจกรรม เป็นการวิจัยแบบกึ่งทดลอง โดยใช้แบบวัดความฉลาดทางอารมณ์ของกรมสุขภาพจิตเก็บข้อมูลจากนักเรียนประถมศึกษาตอนปลายโรงเรียนเสนานุเคราะห์ ตำบลโพธิ์กลาง อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา จำนวน 42 คน แบ่งเป็นกลุ่มทดลองที่ 1 จำนวน 14 กลุ่มทดลองที่ 2 จำนวน 14 คน และกลุ่มควบคุม จำนวน 14 คน การวิเคราะห์ข้อมูลใช้สถิติพื้นฐาน ประกอบด้วย ร้อยละ ค่าเฉลี่ย และค่าเบี่ยงเบนมาตรฐาน  วิเคราะห์ข้อมูลภายในกลุ่มที่เป็นผลการทดสอบก่อน หลังการทดลอง และระยะติดตามผลด้วยสถิติ One-Way ANOVA และวิเคราะห์ข้อมูลระหว่างกลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุมเปรียบเทียบค่าคะแนนก่อน
หลังการทดลองและระยะติดตามผลด้วยใช้สถิติ Two-way ANOVA

ผลการวิจัยพบว่า

1. คุณลักษณะ คุณค่า และความหมายของการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบต หลักโยนิโสมนสิการ และแนวคิดทฤษฎีการพัฒนาความฉลาดทางอารมณ์ที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย ประกอบด้วย การฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตและการนำหลักโยนิโสมนสิการมาเป็นหลักคิด คือคิดแบบปลุกเร้าคุณธรรม คิดแบบวิธีแก้ปัญหา (แบบอริยสัจ) และคิดแบบคุณค่าแท้ – คุณค่าเทียมพร้อมนำหลักความฉลาดทางอารมณ์มาประกอบการเรียนรู้ด้วย ได้แก่ ดี คือ ควบคุมอารมณ์เข้าใจผู้อื่นและยอมรับผิดเก่ง คือ มุ่งมั่นพยายาม ปรับตัวเป็นและกล้าแสดงออกและสุข คือ พอใจในตนเองรู้จักปรับใจและรื่นเริงเบิกบานและหลักธรรม ประกอบด้วยหลักปรโตโฆสะ หลักสัทธรรม 3 หลักโยนิโสมนสิการ และหลักปัญญา 3
2. การพัฒนาชุดกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยาโดยการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลาย ได้แก่ การพัฒนาการคิดแบบเร้ากุศล คิดแบบแก้ปัญหา (อริยสัจ) การคิดแบบคุณค่าแท้-คุณค่าเทียม เพื่อนำมาสร้างเป็นชุดกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยา ประกอบด้วย หลักปรโตโฆสะ หลักสัทธรรม 3 หลักโยนิโสมนสิการ และหลักปัญญา 3 และใช้แนวคิดทางจิตวิทยาเพื่อดึงความสนใจของผู้เข้าร่วมกิจกรรมมาสู่ประเด็นที่จะฝึกตลอดจนทำให้เกิดความเข้าใจความหมายและวิธีปฏิบัติ พร้อมสร้างแรงจูงใจเพื่อเป็นพื้นฐานในการฝึกความคิดในชีวิตประจำวันต่อไป สำหรับการทดลองและติดตามผลใช้ชุดกิจกรรม ประกอบด้วย 1) การฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการมี 6 กิจกรรม 9 ครั้ง 12 สัปดาห์ 2) การฝึกความคิดแบบโยนิโสมนสิการมี 6 กิจกรรม 9 ครั้ง 12 สัปดาห์ 3) การทดลองกิจกรรมเพื่อเปรียบเทียบผลก่อนและหลังฝึก 4 สัปดาห์สำหรับวัดผลความฉลาดทางอารมณ์

3. ผลของกิจกรรมตามแนวพุทธจิตวิทยาโดยการฝึกสมาธิด้วยขันทิเบตร่วมกับการฝึกคิดแบบโยนิโสมนสิการที่มีต่อความฉลาดทางอารมณ์ของนักเรียนประถมศึกษาตอนปลายโรงเรียนเสนานุเคราะห์ ตำบลโพธิ์กลาง อำเภอเมือง จังหวัดนครราชสีมา ก่อนและหลังการเข้าร่วมกิจกรรม พบว่าความฉลาดทางอารมณ์ในกลุ่มทดลองที่ 1 กลุ่มทดลองที่ 2 และกลุ่มควบคุม ก่อนการทดลองไม่มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ความฉลาดทางอารมณ์ก่อนการทดลองและหลังการทดลองในทุกกลุ่มตัวอย่าง มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ความฉลาดทางอารมณ์ในกลุ่มทดลองที่ 1 กลุ่มทดลองที่ 2 และกลุ่มควบคุม หลังการทดลองมีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับ .05 ความฉลาดทางอารมณ์ในกลุ่มทดลองที่ 1 เมื่อเปรียบเทียบช่วงเวลาหลังทดลอง พบว่า มีค่าเพิ่มขึ้นและเพิ่มขึ้นอีกในระยะติดตามผล ความฉลาดทางอารมณ์ในกลุ่มทดลองที่ 2 เมื่อเปรียบเทียบช่วงเวลาหลังทดลอง พบว่า มีค่าเพิ่มขึ้นและลดลงในระยะติดตามผล และความฉลาดทางอารมณ์ในกลุ่มควบคุม เมื่อเปรียบเทียบช่วงเวลาหลังทดลอง พบว่า มีค่าเพิ่มลดลงและลดลงอีกในระยะติดตามผล