ความสัมพันธ์ระหว่างสังขารในไตรลักษณ์กับสังขารในขันธ์ 5: การประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิต

บทคัดย่อ

บทความนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อวิเคราะห์และแสดงความสัมพันธ์ระหว่างสังขารในไตรลักษณ์กับสังขารในขันธ์ 5 เพื่อสนับสนุนการทำความเข้าใจเชิงลึกในพระธรรมและปฏิบัติธรรม จากการศึกษาพบว่า สังขารในไตรลักษณ์ หมายถึง สภาวะที่ถูกปรุงแต่งทุกอย่าง ทั้งที่เป็นรูปธรรมและนามธรรม สังขารในขันธ์ 5 หมายถึง สภาวะที่ปรุงแต่งจิต ให้ดี ให้ชั่ว ให้เป็นกลาง มีเจตนาเป็นตัวนำ สังขารมีลักษณะเปลี่ยนแปลง เป็นทุกข์ มีภาวะที่ถูกบีบคั้นด้วยการเกิดขึ้นและสลายตัว เป็นอนัตตาไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชา ไม่มีตัวตนที่แท้จริง ความสัมพันธ์ของสังขารทั้งสอง สามารถแยกพิจารณาได้ดังนี้ ความสัมพันธ์ของสังขารในไตรลักษณ์ เหมือนห่วงโซ่หมุนเวียนกันไปด้วยสภาวะ 3 อย่าง คือ เกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป ความสัมพันธ์ของสังขารในขันธ์ 5 ทางร่างกายจะสังเกตเห็นว่า ร่างกายมีความเป็นอนิจจัง ทุกขัง อยู่ตลอดเวลานับตั้งแต่เกิดขึ้นครั้งแรก ความทุกข์ก็เริ่มขึ้นพร้อมกัน ส่วนทางนามธรรมสังเกตได้จากพฤติกรรมที่แสดงออกทางกาย คือ การกระทำ และทางวาจา คือ คำพูด เป็นต้น จุดร่วมของสังขารในไตรลักษณ์กับสังขารในขันธ์ 5 คือการเป็นสังขตธรรม (สิ่งที่ถูกปรุงแต่งขึ้น) ความแตกต่างในบริบทการใช้งาน สังขารในไตรลักษณ์มุ่งเน้นถึงการแสดงธรรมชาติของสรรพสิ่ง สังขารในขันธ์ 5 มุ่งเน้นถึงการจำแนกองค์ประกอบของชีวิต ความสัมพันธ์เพื่อการปฏิบัติธรรม ช่วยให้ผู้ปฏิบัติเห็นความจริงของสรรพสิ่งในลักษณะที่ปราศจากอคติ สามารถปล่อยวางความยึดมั่นถือมั่น และเข้าถึงปัญญาญาณได้ ความสัมพันธ์กับการบรรลุธรรม ผู้ปฏิบัติหรือพระโยคาวจรใช้ญาณที่เกิดขึ้นจากวิปัสสนาพิจารณาไตรลักษณ์ตั้งแต่ญาณต้นๆ คือนามรูปปริจเฉทญาณจนถึงปฏิสังขานุปัสสนาญาณแล้วยกเอาสังขารทั้งหลายขึ้นสู่พระไตรลักษณ์กำหนดรู้ด้วยปฏิสังขานุปัสสนาญาณ สังขารในขันธ์ 5 มี สัทธา วิริยะ สติ สมาธิ ปัญญา เป็นต้น เกิดขึ้นสนับสนุนจนทำให้มรรคญาณเกิดขึ้นทำลายกิเลสได้ในที่สุด