เจ้าแผ่นดินนอนแร: มองไทสิบสองปันนา ผ่านงานศพเจ้าหม่อมคำลือเจ้าแผ่นดินองค์สุดท้าย

บทคัดย่อ

1 ตุลาคม 2560 เจ้าหม่อมคำลือ ได้เสียชีวิตลงที่มหานครคุนหมิง รวมอายุได้ 89 ปี การจากไปของท่านในความรับรู้ของชาวลื้อทั้งที่อาศัยอยู่ในและนอกประเทศจีน คือการสวรรคตของเจ้าแผ่นดิน กษัตริย์องค์สุดท้ายแห่งอาณาจักรสิบสองปันนาเดิม การตายของเจ้าแผ่นดินองค์สุดท้าย นำไปสู่การรื้อฟื้นประเพณีและพิธีกรรมตามจารีตงานศพเจ้าไท สิบสองปันนาพุทธสมาคม เครือญาติ และชาวบ้านได้ร่วมกันจัดขึ้น ตามความคิดความเชื่อและเพื่อแสดงความภักดีที่พวกเขายังมีต่อเจ้าแผ่นดิน โดยอาศัยข้อมูลจากการทำงานภาคสนามหลายครั้ง (ระหว่างเดือนพฤษภาคม 2561 – ธันวาคม 2562) ในสิบสองปันนา บทความนำเสนอ แง่มุมใหม่ต่อการพิจารณาทำความเข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างรัฐจีนกับชาวลื้อสิบสองปันนาในบริบทของการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้าง (จากสาธารณรัฐมาสู่คอมมิวนิสต์จีน) และการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ ซึ่งนำไปสู่สภาวะพลัดถิ่นและการแทนที่ถิ่นฐานบ้านเกิดของพวกเขา ในระบบรัฐจารีต “เจ้าแผ่นดิน” เป็นทั้ง ตัวแทนรัฐ สัญลักษณ์อำนาจ และศูนย์รวมเชิงจิตวิญญาณของชาวลื้อ ในความสัมพันธ์ระหว่างรัฐไทในอดีต อัตลักษณ์ที่เด่นชัดที่สุดของ “ความเป็นลื้อ” คือการที่พวกเขามีผู้ปกครองสูงสุด คือมีเจ้าแผ่นดินเป็นของตน บทความเสนอว่า เมื่อพิจารณาผ่านการรื้อฟื้นจารีตประเพณีงานศพเจ้าไทในบริบทการเปลี่ยนแปลงอันเป็นผลมาจากโครงการพัฒนาสิบสองปันนาไปสู่ความทันสมัย ไม่ว่าจะเป็นการขยายตัวของพื้นที่เมือง การยึดที่นาและป่าเขา การจัดงานศพเจ้าแผ่นดินและพิธีเลี้ยงผีเจ้าจึงมีความหมาย กลายเป็นจารีตและความคิดความเชื่อที่ตื่นฟื้นขึ้นใหม่ เป็น “พื้นที่เชิงสัญลักษณ์” ที่ชาวลื้อแสดงออกซึ่งความโหยหาอาลัยต่อการจากไปของ “เจ้าแผ่นดิน” เป็นความเคลื่อนไหวที่เสมือนภาพสะท้อน “โครงสร้างรัฐจารีต” ที่พวกเขาสร้างซ้ำเพื่อสนทนาโต้ตอบต่อการคุกคามจากโครงการพัฒนาทางเศรษฐกิจการค้าที่ผูกขาดโดยชาวฮั่น และการควบคุมบงการของรัฐคอมมิวนิสต์จีน