พื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ชั้นนอกสมัยรัชกาลที่ 4: การใช้งานและความเปลี่ยนแปลง

บทคัดย่อ

พื้นที่ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาถูกปรับปรุงให้เป็นเมืองหลวงที่เรียกกันว่า “กรุงรัตนโกสินทร์” มานับแต่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงย้ายราชธานีจากฝั่งธนบุรีมาตั้งใหม่เมื่อ พ.ศ. 2325 พร้อมกับทรงสร้างพระบรมมหาราชวังและวัดพระศรีรัตนศาสดารามขึ้นเกิดการแบ่งพื้นที่การใช้งานสำหรับวังตำหนักที่ประทับของเจ้านายและบ้านเรือนของขุนนางโดยรอบ โดยใช้แนวคลองคูเมืองเดิมแต่ครั้งกรุงธนบุรีเป็นแนวกรุงรัตนโกสินทร์ชั้นใน และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคลองบางลำพูโอ่งอ่าง เป็นแนวพระนครที่ขยายออกไป ครั้นถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ความหนาแน่นของผู้คนมีมากกว่าก่อน มีการใช้พื้นที่ทางเศรษฐกิจ เช่น ตั้งสถานกงสุลต่างประเทศตั้งศุลกสถานสำหรับเก็บภาษี และตั้งชุมชนที่ดำเนินกิจกรรมทางเศรษฐกิจ โปรดฯ ให้ขุดคลองผดุงกรุงเกษมขึ้นเป็นเส้นขยายเมืองออกไปทางทิศตะวันออกที่ชัดเจน ทรงกำหนดพื้นที่การใช้งานเฉพาะ อาจสังเกตได้ว่าพื้นที่กรุงรัตนโกสินทร์ในช่วงรัชกาลที่ 4 นี้เป็นพื้นที่แสดงพระราชอ้านาจของพระองค์ ผ่านวัดธรรมยุติกนิกายที่ตั้งอยู่ริมคลองผดุงกรุงเกษมต่อเนื่องถึงถนนเจริญกรุงซึ่งเป็นย่านเศรษฐกิจ เช่นตลาดน้อย ซึ่งต่อมาพื้นที่บริเวณนี้จะเปลี่ยนแปลงไปมากขึ้นในสมัยรัชกาลที่ 5