การศึกษาแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต

บทคัดย่อ

          สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าสอนให้ภาวนา คือ การทำสมาธิ คืออุบายที่พยายามระงับความคิดที่มันฟุ้งซ่านอยู่ทั่วทุกทิศให้ไปอยู่รวมกับสิ่งๆ หนึ่งในเบื้องต้นก่อน โดยที่สุด แม้ความคิดถึงคำพูดเพียงคำสองคำคือ พุทโธ เป็นต้น หรือเพ่งจดจ่ออยู่ในจุดใดจุดหนึ่ง ตามแบบแห่งการเพ่งกสิณ อุบายดังกล่าวนี้เป็นอุบายที่สงบระงับความรู้สึกนึกคิดของจิตที่มันฟุ้งซ่านไปทั่วทุกทิศ ในอารมณ์ต่างๆ ให้พรากจากสิ่งนึกคิดนั้น ๆ มารวมอยู่ในจุดเดียว คือ พุทโธ หรือจุดที่เพ่งนั้น และไม่เฉพาะแต่พุทโธ หรือจุดที่เพ่ง หรืออารมณ์เกิดดับอะไรก็แล้วแต่ ล้วนแต่จะเป็นอุบายทำจิตให้ดำเนินเข้าไปสู่ความสงบ คือเพ่งให้อยู่ในจุดนั้นหรือรู้สึกในคำพูดเพียงคำนั้นเท่านั้น อันนี้คืออุบายในเบื้องต้น
          กรรมฐานแบบภาวนาพุทโธ ตามแนวหลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต เน้นการทำสมถะโดยการพิจารณากายคตาสติภาวนา บริกรรมภาวนาว่า พุทโธ จนจิตเป็นหนึ่งแล้วจึงพิจารณาให้เห็นไตรลักษณ์ กรรมฐานตามหลักพระพุทธศาสนาเถรวาท ตามหลักคำสอนของพระพุทธเจ้าโดย เน้นไปที่การทำให้จิตสงบ (สมถะ) และรู้แจ้งความจริง (วิปัสสนา) กรรมฐานจึงมี  2 อย่างคือ สมถะ และวิปัสสนา สมถะคือการเพ่งอารมณ์ให้จิตเป็นเอกัคคตา ส่วนวิปัสสนาคือการใช้สติและสัมปชัญญะ รู้แจ้งความเป็นไตรลักษณ์ของขันธ์ห้าในฐานะของสรรพสิ่งในลักษณะของรูป-นาม อารมณ์สมถกรรม ฐานมี   40 มีกสิณ เป็นต้น ส่วนวิปัสสนามีอารมณ์พิจารณา 6  มีขันธ์ 5  เป็นต้น (1) พุทธานุสสติ ระลึกถึงคุณของพระพุทธเจ้า (2) อสุภกรรมฐาน พิจารณากายให้เห็นเป็นของอสุภะ เป็นสิ่งที่น่าเกลียด โสโครก ปฏิกูล (มูลนิธิพระอาจารย์มั่น ภูริทตฺโต, 2544 : 210)
          การวิจัยเรื่อง “การศึกษาแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทัตโต”โดยมีวัตถุประสงค์ของการวิจัย 1.เพื่อศึกษาหลักการสมถะ และวิปัสสนาในทางพระพุทธศาสนา 2. เพื่อศึกษาแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต 3. เพื่อส่งเสริมแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต ซึ่งการวิจัยครั้งนี้ เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งมีวิธีดำเนินการวิจัย โดยศึกษาข้อมูลจากเอกสาร และภาคสนาม นำมาเสนองานวิจัยในลักษณะพรรณาวิเคราะห์
          การศึกษาหลักการสมถะ และวิปัสสนาในทางพระพุทธศาสนา การปฏิบัติธรรมมีหลากหลายเรียกว่า กรรมฐาน คือฐานที่ตั้งแห่งใจ โดยหลัก ๆ แล้วมีการปฏิบัติอยู่ 2 ลักษณะคือ (1) สมถกรรมฐาน หมายถึง การนำใจไปไว้ในที่ตั้งเพื่อให้เกิดการ หยุด นิ่ง สงบระงับ มีอารมณ์ถึง 40 ประการได้แก่ กสิน10 อนุสสติ 10 อสุภะ 10 พรหมวิหาร 4 อรูปฌาน 4 อาหาเรปฏิกูลสัญญา 4 จตุธาตุววัตถาน 1 (2) วิปัสสนากรรมฐาน อารมณ์ของวิปัสสนากรรมฐานจำแนกออกเป็น 6 อย่าง ได้แก่ ขันธ์ 5 อายตนะ 12 ธาตุ 18 อินทรีย์ 22 อริยสัจ 4 ปฏิจจสมปบาท 12 ปัสสนากรรมฐาน แปลว่า อารมณ์อันเป็นที่ตั้งแห่งการงานทางใจที่จะเห็นแจ้ง รูปนาม ไตรลักษณ์ อริยสัจ มรรค ผล นิพพาน
          การศึกษาแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต แต่ท่านจะเน้นหนักในการสอนให้เจริญพุทธคุณ กำหนดสติกับคำบริกรรม พุทโธ พุทโธ พุทโธ ให้กลมกลืนเป็นอันเดียวกัน จนคล่องตัว จนชำนิชำนาญแล้ว แต่ท่านก็ย้ำให้พิจารณา กายคตาสติ อสุภกรรมฐาน เช่น ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เป็นต้น แยกออกเป็นส่วนๆ เห็นว่าร่างกายนี้เต็มไปด้วยของปฏิกูล น่าเกลียด โสโครก น่าเบื่อหน่าย ไม่น่ายึดมั่น มีแต่ธาตุ 4 ดิน น้ำ ลม ไฟ ประชุมกันอยู่เท่านั้น หาสัตว์ บุคคล ตัวตน เรา เขาไม่ ให้พิจารณาอย่างนี้ จึงเป็นแนวทางให้จิตดำเนินก้าวขึ้นสู่ภูมิแห่งวิปัสสนาได้
          การส่งเสริมแนวทางการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน หลวงปู่มั่น ภูริทตฺโต สถาบันพลังจิตตานุภาพ ซึ่งได้เปิดอบรมหลักสูตรเรียนรู้ และฝึกการทำสมาธิตามแนวทางของหลวงปู่มั่น ภูริทัตโต โดยสมเด็จญาณวชิโรดม (วิริยัง สิรินฺธโร) วัดธรรมมงคล กรุงเทพฯ ได้ประยุกต์หลักคำสอน และวิธีภาคปฏิบัติ ที่ผ่านการปฏิบัติอย่างได้ผลมายาวนานกว่า 70 ปี เขียนเป็นหลักสูตรที่เป็นระบบ เป็นลำดับขั้นตอนที่ละเอียด และเข้าใจง่าย สามารถเรียนรู้ได้ กับบุคคลทุกเพศทุกวัย ส่งเสริมสร้างการนําหลักธรรมคําสอนมาเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจ ในการพัฒนาทางด้านศีลธรรม และจิตใจให้แก่บุคลากร และนักศึกษาของมหาวิทยาลัย ตลอดจนผู้สนใจทั่วไปด้วยการส่งเสริมการปฏิบัติธรรม บําเพ็ญทาน รักษาศีล และเจริญจิตภาวนา เพื่อพัฒนาทางด้านจิตใจ และสามารถนําความรู้ความเข้าใจ เกี่ยวกับการปฏิบัติธรรมไปประยุกต์ใช้กับการดําเนินชีวิตประจําวัน โดยใช้เวลาเรียน และฝึกปฏิบัติต่อเนื่อง 6 เดือน (200 ชั่วโมง) ก็สามารถนำไปสอนผู้อื่นต่อไปได้ นับว่าเป็นหลักสูตรเรียนสมาธิแบบไฮเทค สอดคล้องกับชีวิตผู้คนในยุคโลกาภิวัฒน์