การถ่ายทอดกระบวนการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืน กรณีศึกษา บ้านหนองแค ตำบลหนองแค อำเภอราศีไศล จังหวัดศรีสะเกษ

บทคัดย่อ

          การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษาการถ่ายทอดกระบวนการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาความยากจนของชุมชนอย่างยั่งยืนกรณีศึกษา บ้านหนองแค ตำบลหนองแค อำเภอราศีไศล จังหวัดศรีสะเกษ  การวิจัยครั้งนี้ใช้ระเบียบวิธีการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม (Participatory  Action Research) เครื่องมือที่ใช้ในการศึกษาเป็นการศึกษาจากเอกสาร  การสัมภาษณ์  และการสนทนากลุ่ม  ประชากรและกลุ่มตัวอย่าง ได้แก่ ผู้นำชุมชน จำนวน 10 คน และประชาชนกลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่อาศัยอยู่ในเขตพื้นที่บ้านหนองแคหมู่ 1 และหมู่ 17 จำนวน 100 คน  เพื่อศึกษาถึงปัญหาสาเหตุ แนวทางแก้ปัญหาทางเลือก การลงมือปฏิบัติ บันทึกหลังการปฏิบัติ การสังเกต การสะท้อนกลับ  และแลกเปลี่ยนเรียนรู้  วิเคราะห์ข้อมูลโดยการพรรณนา
          ผลการวิจัย พบว่า  สถานการณ์ปัญหาความยากจนเชิงพื้นที่ จากการวิเคราะห์สภาพแวดล้อมภายใน พบว่าจุดแข็งของชุมชนมีความหลากหลายทางวัฒนธรรม มีผู้นำกลุ่มชุมชนที่มีความเข้มแข็ง มีการประกอบอาชีพอิสระที่หลากหลาย เป็นแหล่งเศรษฐกิจชุมชนมีทั้งธุรกิจของชุมชนและธุรกิจที่เป็นของเอกชน สภาพชุนชนปรับเปลี่ยนเป็นจากชุนชนเกษตรกรรม เป็นชุมชนเมืองที่ได้รับการพัฒนามากยิ่งขึ้น  ส่วนจุดอ่อน สภาพชุมชนถูกปรับเปลี่ยนทำให้สังคมมีความหลากหลาย อบายมุขเพิ่มมากขึ้น ขาดแหล่งทำกิน และแหล่งเงินทุน ส่วนใหญ่มีหนี้สินทั้งในระบบและนอกระบบ ระดับการศึกษาค่อนข้างต่ำ มีอาชีพและรายได้ที่ไม่แน่นอน ขาดอำนาจในการต่อรอง  ยังไม่เข้าถึงสวัสดิการของรัฐ  สภาพแวดล้อมภายนอก พบว่า ด้านโอกาสชุมชนมีพลังกลุ่มภาคีจากภาครัฐและเอกชน เป็นแหล่งเศรษฐกิจที่เอื้อต่อการสร้างอาชีพ สร้างรายได้ มีพรรคการเมืองและนักการเมืองท้องถิ่นให้ความสำคัญและสนับสนุน ส่วนข้อจำกัด ชาวบ้านในชุมชนยังเข้าไม่ถึงแหล่งกู้ยืมและสวัสดิการของรัฐ ไม่ได้รับการส่งเสริมด้านการศึกษาและการประกอบอาชีพจากหน่วยงานของภาครัฐ  ไม่ได้รับการคุ้มครองแรงงานและสวัสดิการด้านสังคม  นโยบายของรัฐในการแก้ปัญหาความยากจนไม่เอื้อต่อการบริหารงานภายในชุมชนท้องถิ่น และไม่มีโอกาสเผยแพร่ภูมิปัญญา
          การดำเนินการขับเคลื่อนการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืนเชิง โดยการจัดทำแผนแบบมีส่วนร่วมประชุมเชิงปฏิบัติการ พบว่า การดำเนินการขับเคลื่อนกระบวนการการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืน ประกอบไปด้วยชุดดำเนินการ 6 ชุดด้วยกันคือ ชุดที่ 1  คณะกรรมการจังหวัด  ชุดที่ 2  ผู้ประสานงานระดับอำเภอ ชุดที่ 3 คณะกรรมการตำบล ชุดที่ 4 คณะวิทยากร ชุดที่ 5 คณะทีมพี่เลี้ยงตำบล และชุดที่ 6 คณะอาสาสมัครในการจัดเก็บข้อมูล 
          การขับเคลื่อนกระบวนการการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืน โดยใช้กิจกรรมการจัดเวทีนำเสนอและทำการประชาพิจารณ์ ได้การพัฒนาศักยภาพคนจนตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงที่มีความสมบูรณ์ การขับเคลื่อนเชิงประเด็น พบว่าสภาพปัญหาของชุมชนหลักๆ มี 3 ประการ คือ 1. ปัญหาการเป็นหนี้สิน  วิธีการในการแก้ไขปัญหา คือ เพิ่มรายได้ ลดรายจ่าย และจัดหาวัตถุดิบในการผลิต โดยใช้มาตรการส่งเสริมจัดตั้งกลุ่มอาชีพ  2. ปัญหาการว่างงานของคนชุมชน  วิธีการในการแก้ไขปัญหา คือ ทอผ้าพื้นเมืองเชิงอุตสาหกรรมชุมชน  โดยใช้มาตรการสร้างเครือข่ายการผลิตและแปรรูปผลิตภัณฑ์จากผ้าพื้นเมืองให้ครอบคลุมและเป็นไปตามความต้องการของตลาด และ 3. ปัญหาราคาผลผลิตตกต่ำ วิธีการในการแก้ไขปัญหา คือ ทำเกษตรอินทรีย์ครบวงจร โดยใช้มาตรการจัดตั้งกลุ่มทุนเพื่อส่งเสริมด้านการตลาดและให้ความรู้ในการทำเกษตรปลอดสารพิษในชุมชน
          การติดตามและประเมินผลกระบวนการถ่ายทอดการแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืน  ได้จัดกระบวนการเรียนรู้ผ่านกิจกรรมประชุมติดตามความก้าวหน้าในการดำเนินงานทั้งในภาพรวม และระดับพื้นที่อย่างต่อเนื่อง ส่งผลให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์ บทเรียน และแสวงหาทางออกการแก้ไขปัญหาร่วมกัน นอกจากนี้ยังมีการประเมินผลตามตัวชี้วัดก่อน และหลังการพัฒนา ทำให้คณะทำงาน และกลุ่มเป้าหมายได้ทราบสถานการณ์และความเคลื่อนไหวการดำเนินงานนำไปสู่การวางแผนพัฒนาถ่ายทอดขยายผล  เกิดภาคีส่งเสริมสนับสนุนการพัฒนาเพื่อแก้ไขปัญหาความยากจนอย่างยั่งยืนตามความต้องการของชุมชน โดยผ่านองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.)