รูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานของสำนักปฏิบัติธรรม ในจังหวัดนครราชสีมา

บทคัดย่อ

          การวิจัยครั้งนี้ มีวัตถุประสงค์ของการวิจัย 3 ข้อ คือ 1) เพื่อศึกษาสภาพการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานในพระพุทธศาสนา 2) เพื่อศึกษารูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานของสำนักปฏิบัติธรรมในจังหวัดนครราชสีมา 3) เพื่อเสนอรูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานของสำนักปฏิบัติธรรมในจังหวัดนครราชสีมา เป็นการวิจัยแบบผสมวิธี ระหว่างการวิจัยเชิงคุณภาพ และการวิจัยเชิงปริมาณ โดยออกแบบการวิจัยประกอบด้วย 2 ภาค คือ ภาคเอกสาร และภาคสนาม ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ/กลุ่มตัวอย่าง เป็นพระ และผู้เจริญธรรม รวมจำนวนทั้งหมด 36 รูป/คน ได้มาโดยการเลือกแบบเจาะจง (Purposive Sampling) จากสำนักปฏิบัติธรรม/วัดในอำเภอเมืองนครราชสีมา จังหวัดนครราชสีมา ทั้ง 2 นิกาย คือ มหานิกาย จำนวน 5 แห่ง และธรรมยุติกนิกาย (ธรรมยุตนิกาย) จำนวน 4 แห่ง รวมจำนวนทั้งหมด 9 แห่ง เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยเชิงคุณภาพ คือ 1) แบบสัมภาษณ์เชิงลึก 2) แบบสนทนากลุ่ม 3) เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัยเชิงปริมาณ คือแบบสอบถาม สถิติที่ใช้ในการวิเคราะห์ข้อมูลการวิจัยเชิงปริมาณ คือ ค่าเฉลี่ย และร้อยละ
          ผลการวิจัยปรากฏ ดังนี้
          1. สภาพการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานในพระพุทธศาสนา มี 2 อย่างคือ 1) การสอนสมถกัมมัฏฐาน 2) การสอนวิปัสสนากัมมัฏฐาน โดยมีมรรค 4 ประการ ของพระอานนท์ เป็นเส้นทางเจริญธรรมนำไปสู่ความสำเร็จ โดยบรรลุธรรมเป็นอริยบุคคล คือ ก) สมถปุพพังคมวิปัสสนากัมมัฏฐาน คือการเจริญวิปัสสนาโดยมีสมถะนำหน้า ข) วิปัสสนาปุพพังคมสมถกัมมัฏฐาน คือการเจริญสมถะโดยมีวิปัสสนานำหน้า ค) สมถวิปัสสนายุคนัทธกัมมัฏฐาน คือการเจริญวิปัสสนา กับสมถะ ควบคู่กันไป โดยมีสภาวะเป็นอารมณ์ ง) ธัมมุทธัจจวิคคหิตมานัส คือการเจริญวิปัสสนาอย่างเดียว กรณีที่มีวิปัสสนูกิเลสเกิดขึ้น
          2. รูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานของสำนักปฏิบัติธรรมในจังหวัดนครราชสีมา พบว่า 1) สำนักปฏิบัติธรรม/วัดสังกัดมหานิกาย จำนวน 5 แห่ง สอนด้วยรูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานตามแนวสติปัฏฐาน 4: ภาวนาว่าพองหนอ ยุบหนอ เป็นหลัก โดยรวม แปลผลอยู่ในระดับปฏิบัติมาก มีค่าสถิติ 𝒙̅ = 4.16 และร้อยละ 83.30 2) สำนักปฏิบัติธรรม/วัดสังกัดธรรมยุตนิกาย จำนวน 4 แห่ง สอนด้วยรูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานตามแนวสถาบันพลังจิตตานุภาพ: ภาวนาว่า พุทโธ เป็นหลัก โดยรวม แปลผลอยู่ในระดับปฏิบัติมาก มีค่าสถิติ 𝒙̅ = 4.40 และร้อยละ 88.00
          3. ผู้วิจัย เสนอรูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานของสำนักปฏิบัติธรรมในจังหวัดนครราชสีมา:  รูปแบบการสอนวิปัสสนากัมมัฏฐานตามหลักสติปัฏฐาน 4 หรือ V1 to V5 Model โดยมีกระบวนการสอน 5 ขั้น และอักษรย่อ ดังนี้ 1) ขั้นการรับรู้ค่านิยม หรือ V1 หมายถึง พระอาจารย์สอนให้ผู้เจริญธรรม ตัดปลิโพธิ ถวายตัว ขอกัมมัฏฐาน สมาทานศีล และบรรยายเพื่อให้มีเจตคติที่ดีต่อการเจริญวิปัสสนากัมมัฏฐาน 2) ขั้นตอบสนองค่านิยม หรือ V2 พระอาจารย์ สอนให้ทำกิจหลักของการเจริญวิปัสสนากัมมัฏฐาน 3) ขั้นการเห็นคุณค่าของค่านิยม หรือ V3 สอนให้พิจารณาทฤษฎีแห่งความเปลี่ยนแปลง 4) ขั้นการจัดระบบค่านิยม หรือ V4 พระอาจารย์ สอนให้เจริญธรรมที่มีอุปการคุณต่อการเจริญวิปัสสนากัมมัฏฐาน 5) ขั้นการสร้างลักษณะนิสัยตามค่านิยม หรือ V5 เป็นขั้นประเมินผล สอนให้ผู้เจริญธรรมส่งอารมณ์ พระอาจารย์สอบอารมณ์ ผลานิสงส์ที่ผู้เจริญธรรมจะได้รับคือ ผู้เจริญธรรมสามารถบรรเทากิเลสให้เบาบางลง จนกระทั่ง ละนิวรณ์ 5 ละสังโยชน์ 10 ได้ หรือละสังโยชน์ได้อย่างน้อย 3 ข้อ จะบรรลุธรรมเป็นอริยบุคคลระดับ 1 คือเป็นพระโสดาบัน