การศึกษากระบวนทัศน์นิพพานในพระพุทธศาสนาตามแนวคิด: การค้นหาความจริง ด้วยวิภาษวิธี

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษากระบวนทัศน์นิพพานในพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง 2) เพื่อวิเคราะห์กระบวนทัศน์นิพพานโดยวิภาษวิธี และ 3) เพื่อสังเคราะห์กระบวนทัศน์นิพพานขึ้นเป็นวิธีระบบ โดยเป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) ศึกษาเอกสารและแนวคิดเกี่ยวกับงานวิจัย การสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth Interview) การสนทนากลุ่มเฉพาะ (Focus Group Discussion) ผู้ให้ข้อมูลสำคัญจำนวน 26 ท่าน การวิเคราะห์และสังเคราะห์ข้อมูลโดยใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อหา (Content analysis) ผลการวิจัยพบว่า 

1. กระบวนทัศน์นิพพานในพระไตรปิฎกภาษาไทย พบว่า 1) นิพพาน หมายถึง ความดับไปแห่งอุปาทานขันธ์ห้า 2) หลักการของภาวะนิพพาน คือ ความสัมพันธ์เชิงเหตุผล 3) กระบวนการดับเหตุแห่งอุปาทานขันธ์ห้า คือ กระบวนการดำเนินการให้เข้าถึงนิพพาน
2. วิเคราะห์กระบวนทัศน์นิพพานโดยวิภาษวิธี พบว่า 1) นิพพาน คือ การไม่มีความสัมพันธ์ระหว่าง “ฉัน” กับ “ภาวะที่ฉันเป็น” ในอนาคต 2) หลักการของนิพพาน คือความสัมพันธ์เชิงตรรกะ 3) กระบวนการเข้าถึงนิพพาน คือ กระบวนการที่ไม่เกิดใหม่ในอนาคต รูปแบบกระบวนทัศน์นิพพานที่เป็นวิธีระบบ
3. สังเคราะห์กระบวนทัศน์นิพพานขึ้นเป็นวิธีระบบ พบว่า 1) ปัจจัยนำเข้า 2)กระบวนการ 3) ผลผลิต 4) ผลลัพธ์ 5) ข้อมูลย้อนกลับ