การพัฒนานวัตกรรมผลิตภัณฑ์จากทรัพยากรป่าชายเลนเพื่อส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชน : กรณีศึกษา ชุมชนคลองหัวจาก ตำบลบางปะกง อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการฟื้นฟูป่าชายเลนที่เสื่อมโทรมและการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนจากทรัพยากรป่าชายเลนโดยใช้กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ เครื่องมือที่ใช้คือประชุมกลุ่มย่อยและการสัมภาษณ์เชิงลึก กลุ่มผู้ให้ข้อมูลเป็นแบบเจาะจง จำนวน 15 คน ใช้วิธีการวิเคราะห์เนื้อหาและนำมาจัดกลุ่มคำอธิบายแบบพรรณนา ผลการวิจัยพบว่าการฟื้นฟูป่าชายเลนบริเวณโรงเรียนพระพิมลเสนี (พร้อม หงสกุล) ประสบความสำเร็จจากการประยุกต์ภูมิปัญญาท้องถิ่นร่วมกับองค์ความรู้ทางวิทยาศาสตร์ ผ่านกระบวนการ 4 ขั้นตอน ได้แก่ 1) การจำลองความคิดร่วมกัน 2) การสร้างองค์ความรู้ 3) การลงมือปฏิบัติ และ 4) การติดตามผล โดยมีกิจกรรมสำคัญ เช่น การขุดคลองไส้ไก่ การทำน้ำหมักจุลินทรีย์ และการกำหนดฤดูปลูกต้นไม้อย่างเหมาะสม ส่งผลให้ระบบนิเวศสามารถฟื้นตัวได้เองอย่างยั่งยืน จากนั้นชุมชนจึงได้ต่อยอดสู่การพัฒนาผลิตภัณฑ์นวัตกรรม ได้แก่ ชาใบขลู่สามสหายและปูแสมดอง โดยใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นผสานกับความรู้ทางวิทยาศาสตร์ด้านการแปรรูป การถนอมอาหารและการควบคุมคุณภาพ ซึ่งสามารถสร้างรายได้เสริมให้กับกลุ่มวิสาหกิจชุมชนธนาคารต้นกล้าป่าชายเลนคลองหัวจากได้ โดยในปี 2566 ผลิตภัณฑ์ชาใบขลู่และปูแสมดองสามารถสร้างรายได้ให้แก่ชุมชนจำนวนเงิน 35,690 บาท และยังเป็นการส่งเสริมการอนุรักษ์ทุนธรรมชาติและทุนวัฒนธรรมในชุมชน ปัจจัยความสำเร็จประกอบด้วย 1) การมีพื้นที่ส่วนกลางของการเรียนรู้ 2) การผสานภูมิปัญญากับวิทยาศาสตร์ 3) การสร้างผลิตภัณฑ์ที่มีมูลค่าเพิ่ม และ 4) การยกระดับจากชุมชนเปราะบางสู่การเป็นชุมชนต้นแบบที่พึ่งตนเองได้อย่างยั่งยืน งานวิจัยนี้จึงเป็นตัวอย่างของการนำทรัพยากรท้องถิ่นมาใช้ในการพัฒนาเศรษฐกิจฐานรากภายใต้แนวคิด BCG Economy Model อย่างเป็นรูปธรรม