ถังสังฆทานและจีวร : ต้นทุนจมทางความเชื่อเชิงพุทธพาณิชย์

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ มุ่งศึกษาและนำเสนอประเด็นพฤติกรรมทางสังคม ความเชื่อมโยงระหว่างพระพุทธศาสนาและเศรษฐศาสตร์ รูปแบบพุทธพาณิชย์ที่สะท้อนภาพธุรกิจเชิงพาณิชย์ที่แฝงตัวอยู่ในความเชื่อทางศาสนา โดยนำเสนอความเชื่อที่เป็นเส้นบางๆ กับความศรัทธาผสมผสานกับความต้องการสิ่งสูงสุดของปุถุชนชาวพุทธทั่วไปที่ยังเข้าไม่ถึงแก่นแท้พระพุทธศาสนา หรือที่ทางพระเรียกว่าเข้าถึงแค่ขั้นกระพี้ นั่นก็คือคำว่า “บุญ” การพลอยยินดี มุทิตาสักการะ มีจิตผ่องใสบันเทิง การให้ทาน รักษาศีล ภาวนา และปฏิบัติธรรม เป็นต้น อะไรก็ตามที่ทำให้จิตใจมีความสุข เบิกบานใจ ไม่เศร้าหมอง ในทางพระพุทธศาสนาล้วนเป็นบุญทั้งสิ้น แต่จากความเชื่อและการปลูกฝั่งค่านิยมของคนไทยที่ปฏิบัติตามกันมา จะมีความเชื่อว่า “บุญ” เกิดจากการให้ เกิดจากการบริจาค และเกิดจากการถวายทาน ในสังคมไทยส่วนมากจึงมีการรับบริจาคช่วยเหลือหรือก่อสร้างปฏิมากรรมวิจิตศิลป์ขนาดใหญ่ในศาสนสถานอยู่บ่อยครั้ง ในขณะเดียวกันก็เป็นช่องทางของกลุ่มธุรกิจพาณิชย์ได้ออกแบบธุรกิจแฝงในศาสนา หรือคนทั่วไปเรียกว่า “พุทธพาณิชย์” เปิดช่องทางการขายสินค้าบุญ แต่เป็นสินค้าประเภทต้นทุนจม (Sunk Cost) ไม่สามารถนำไปใช้ประโยชน์หรือบริโภค-อุปโภคให้พระสงฆ์หรือสาธุชนได้ใช้ได้อีก เช่น ผลิตภัณฑ์ในถังสังฆทาน ผ้าไตรจีวร เป็นต้น ซึ่งหากจะกล่าวแบบคนบ้านๆ เรียกว่า “หาประโยชน์ได้น้อยมาก” ถือว่าเป็นสินค้าที่ด้อยคุณภาพ นำไปใช้ก็ไม่คุ้มกับความเสี่ยงที่จะเกิดขึ้นกับสุขภาพ