สัญลักษณ์เชิงปริศนาธรรมในพระปฐมสมโพธิกถา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยเรื่อง สัญลักษณ์เชิงปริศนาธรรมในพระปฐมสมโพธิกถา มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาภูมิหลังวรรณคดีพระปฐมสมโพธิกถา 2) เพื่อศึกษาลักษณะความสำคัญของปริศนาธรรม 3) เพื่อศึกษาสัญลักษณ์เชิงปริศนาธรรมในพระปฐมสมโพธิกถา

ผลการวิจัยพบว่า พระปฐมสมโพธิกถาในสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระปรมานุชิตชิโนรสนี้ ทรงรจนาถวายฉลองพระราชศรัทธาพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวที่ได้ทรงอาราธนา เมื่อ พ.ศ. 2387 รวมทั้งสิ้น 29 ปริจเฉท โดยการศึกษาความสำคัญของปริศนาธรรมได้อาศัยหลักทฤษฎีสัญลักขณนิยม เพื่อค้นหาปริศนาธรรมในพระปฐมสมโพธิกถา ผ่านกระบวนการวิเคราะห์และจัดเรียงข้อมูลไว้ 3 ขั้นตอน คือ 1) สืบค้นปริศนาธรรมที่ปรากฏในพระปฐมสมโพธิกถา 2) จัดระเบียบข้อมูล เพื่อประมวลหลักธรรมในพระไตรปิฎก 3) อภิปรายข้อมูล เพื่อให้เห็นเหตุผลและที่มาของปริศนาธรรม

ผลการวิเคราะห์พบว่า สัญลักษณ์เชิงปริศนาธรรมในพระปฐมสมโพธิกถามีทั้งสิ้น 77 แห่ง และจัดเป็นหลักธรรมได้ทั้งสิ้น 61 ประการ คือ (1) สัจจะ (2) ปฏิรูปเทสวาสะ (3) อิทธิบาท 4 (4) บุพนิมิตแห่งมรรค 7 (5) วิสุทธิ 7 (6) โพชฌงค์ 7 (7) สัตถุคารวตา (8) มทะ 3 (9) ไตรลักษณ์ (10) สันติ (11) วัตถุกาม (12) ปรโตโฆสะ (13) มิตรแท้ 4 (14) กามตัณหา (15) กรุณา (16) ศรัทธา (17) กิเลสกาม (18) บารมี 10 (19) กิเลสมาร (20) วิชชา 3 (21) นิรามิสสุข (22) ปุพเพกตปุญญตา (23) อธิษฐาน (24) เมตตา (25) อุเบกขา (26) มุทิตา (27) ปุคคลัญญู (28) ประมาณ 4 (29) ธรรมจักษุ (30) กามาทีนวกถา (31) เนกขัมมานิสังสกถา (32) โลกัตถจริยา (33) โลกุตตรธรรม (34) โลภะ (35) ปฐมอาราม (36) กัลยาณมิตร (37) สาวกบารมีญาณ (38) อิทธิปาฏิหาริย์ (39) พุทธวงศ์ (40) กตัญญูกตเวที (41) อริยทรัพย์ (42) สามัคคี (43) อิสสา (44) อาฆาต (45) ทิฏฐธัมมเวทนียกรรม (46) สังฆทาน (47) ครุธรรม 8 (48) กุหา (49) ยมกปาฏิหาริย์ (50) ภพ 3 (51) มรณัสสติ (52) นาถกรณธรรม 10 (53) ธัมมบูชา (54) สังเวช (55) อัปปมาทะ (56) สังคายนา (57) อุปายโกสัลละ (58) พุทธานุสสติ (59) ทัณฑกรรม (60) ปัตถนา (61) ธรรมทายาท