พญานาค: ความเป็นมา ความเชื่อ และคุณูปการต่อสังคมไทย
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
พญานาคเป็นสัตว์กึ่งเทพที่มีบทบาทสำคัญในพระพุทธศาสนา ปรากฏตัวตนเด่นชัดตั้งแต่สมัยพุทธกาล เช่น พญากาลนาคราช พญามุจลินทนาคราช พญานันโทปนันทนาคราช บทความวิชาการนี้กล่าวถึงความเป็นมาเพื่อให้ทราบความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับพญานาค เช่น ความหมาย ที่มา ประเภท กล่าวถึงความเชื่อเพื่อให้ทราบความเชื่อที่เกิดจากพญานาค เช่น ความเชื่อเรื่อง "นาคให้น้ำ" ความเชื่อว่าพญานาคเป็นสัญลักษณ์ของความมั่งมีและโชคลาภ ความเชื่อเรื่องการเสี่ยงทาย และกล่าวถึงคุณูปการของพญานาคที่มีต่อสังคมไทยเพื่อให้ทราบคุณประโยชน์ที่สังคมไทยได้รับจากพญานาค เช่น ด้านประเพณี ด้านบันเทิงด้านนาฏกรรม
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
- บทความที่ได้รับการตีพิมพ์เป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร มจร พุทธศาสตร์ปริทรรศน์
- ข้อความใดๆ ที่ปรากฎในบทความที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสาร ถือเป็นความรับผิดชอบของผู้เขียนบทความ และข้อคิดเห็นนั้นไม่ถือว่าเป็นทัศนะและความรับผิดชอบของกองบรรณาธิการวารสาร มจร พุทธศาสตร์ปริทรรศน์
เอกสารอ้างอิง
เกณิกา ชาติชายวงศ์. (2558). การจัดการความเชื่อเรื่องพญานาคของชาวอีสานและสิ่งที่ควรทบทวนใหม่. วารสารพื้นถิ่นโขง ชี มูล. 1(1), 59-60.
เกษม มานะรุ่งวิทย์. (2564). สื่อสัญลักษณ์ ความเชื่อสู่อัตลักษณ์ผ้าทอไทย-ลาว. วารสารศิลปศาสตร์ (วังนางเลิ้ง) มทร. พระนคร. 1(1), 65-74.
จินต์ชญา. (2561). ชาววังช่างเล่าเรื่อง (พญานาค). กรุงเทพฯ: แพรวสำนักพิมพ์.
จุฑามาส กฤษฎารักษ์. (2553). กระบวนการเปลี่ยนแปลงเป็นสินดำของวัฒนธรรมการจมบั้งไฟพญานาค. วิทยานิพนธ์รัฐศาสตรมหาบัณฑิต สาขาการปกครอง คณะรัฐศาสตร์: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ชาลี ศิลปรัศมี. (2563). พญานาคราชที่นครศรีธรรมราชมีมือ 2 มือ. สารนครศรีธรรมราช. 50(7), 78-79.
เบญจภัคค์ เจริญมหาวิทย์. (2564). บั้งไฟพญานาค การสื่อความหมายในสังคมไทย. วารสารบริหารธุรกิจและสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง. 4(1),16-26.
ปิยนุช ไชยกาล และ สุชาติ สุขนา. (2563). จินตภาพแห่งความเชื่อและความศรัทธา. วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 12(1), 253-270.
พจมาน มูลทรัพย์ และ ศิริพร ภักดีผาสุข. (2022). พญานาคบูชา: การสร้างสรรค์ประเพณีและพิธีกรรมเกี่ยวกับพญานาคในบริบทสังคมอีสานร่วมสมัย. วารสารอักษรศาสตร์และไทยศึกษา. 44(1), 4-5.
พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระจันทบุรีนฤนาถ. (2513). ปทานุกรมบาลี-ไทย สันสกฤต. พระนคร: มหามกุฏราชวิทยาลัย.
พระโสภณวิหารการ (ศิษฐ์ ธรรมโรจน์). (2554). การศึกษาวิเคราะห์แนวคิดเรื่องพญานาคในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท. วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
พระปลัดพจน์ทพล ฐานสมปุณฺโณ (ยุบลเลิศ) และ คณะ. (2564). ศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อและพิธีกรรมเรื่องพญานาคในพระพุทธศาสนาเถรวาทที่มีความสัมพันธ์กับองค์พระธาตุพนม. วารสารศิลปการจัดการ. 5(2), 340-341.
พระมหาคาวี สร้อยสาคำ และ ไกรฤกษ์ ศิลาคม. (2559). พินิจนาคในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสาร มจร พุทธปัญญาปริทรรศน์. 1(3), 81-90.
พระสิริรัตนปัญญาเถระ. (2512). วชิรสารัตถสังคหะ. พระนคร: โรงพิมพ์อักษรสัมพันธ์.
พลธรรม์ จันทร์คำ. (2551). พญานาค: จากอุดมการณ์ที่เมืองคำชะโนดสู่กระบวนการทำให้เป็นสินค้า. วารสารสำนักบัณฑิตอาสาสมัคร. 5(1), 16-17.
พลธรรม์ จันทร์คำ. (2551). พญานาค: อุดมการณ์ที่เมืองคำชะโนดสู่กระบวนการทำให้เป็นสินค้า. วิทยานิพนธ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สำนักบัณฑิตอาสาสมัคร: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ภัทรชัย อุทาพันธ์ และ พระมหารุ่งเรือง รกขิตธมฺโม. (2561). นาคคติในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท. วารสาร วิชาการพระพุทธศาสนาเขตลุ่มแม่น้ำโขง. 2(1), 56-69.
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2539). พระไตรปิฎกภาษาไทย ฉบับมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. (2560). อรรถกถาภาษาไทย ฉบับมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. กรุงเทพฯ: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
มัชฌิมา วีรศิลป์. (2564). ความเชื่อพญานาคกับการเสี่ยงทายในพื้นที่ศักดิ์สิทธิ์คำชะโนด. วารสารบัณฑิตแสง โคมคำ. 6(1), 165-180.
ยโสธารา ศิริภาประภากร และคณะ. (2564). คุณค่าเชิงความหมายของลวดลายพญานาคบนผ้าห่อคัมภีร์ทางศาสนา กลุ่มคนไทยเชื้อสายเขมรสุรินทร์. วารสารเอเชียปริทัศน์. 42(1), 2-15.
รณรงค์ เคนรักษา และ ปรีชา วรารัตน์ไชย. (2562). ระบบการจัดการโลจิสติกส์ในการท่องเที่ยวของปรากฏการณ์บั้งไฟพญานาค อำเภอโพนพิสัย จังหวัดหนองคาย. วารสารวิชาการสังคมศาสตร์เครือข่ายวิจัยประชาชื่น. 1(2), 38-51.
วสันต์ ชาพิทักษ์ และ คณะ. (2564). สัญญะความเป็นอีสานบนเวทีหมอลำหมู่ ในฤดูกาล 2561-2563. วารสารภาษา ศาสนา และวัฒนธรรม. 10(2), 27-50.
วัฒนพันธุ์ ครุฑะเสน. (2557). ปรากฏการณ์บั้งไฟพญานาค: การสร้างนวัตกรรมเพื่อการส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม จังหวัดหนองคาย นครหลวงเวียงจันทน์ และแขวงบอลิคำไซ. วารสารวิชาการ Veridian E-Journa ฉบับมนุษยศาสตร์ สังคมศาสตร์ และศิลปะ. 7(2), 1611-1626.
วีระพงษ์ ทุมมี. (2564). แนวทางการนำความเชื่อเรื่องพญานาคมาใช้ในการพัฒนาพื้นที่คำชะโนดให้เป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมและความเชื่อของจังหวัดอุดรธานี. การค้นคว้าอิสระรัฐศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการเมืองและการจัดการสำหรับนักบริหาร คณะรัฐศาสตร์: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
ไวพจน์ ดวงจันทร์ และ จุฑามาส ทรายแก้ว. (2565). การศึกษาสัมพันธภาพผลิตภัณฑ์ผ้าทอมือและวัฒนธรรมท้องถิ่นเพื่อนำไปใช้ในการสร้างภาพยนตร์โฆษณา จังหวัดอุดรธานี. วารสารวิชาการวิทยาลัยสันตพล. 8(2), 1-13.
ไวพจน์ ดวงจันทร์ และคณะ. (2560). การพัฒนาสื่อมัลติมีเดียการถ่ายทอดคติความเชื่อและภูมิปัญญาการออกแบบลวดลายผ้ามัดหมี่ของชาวไทยพวนบ้านผือ จังหวัดอุดรธานี. วารสารวิชาการวิทยาลัยสันตพล. 3(2), 229-234.
ศราวดี ภูชมศรี. (2563). ภาพสะท้อนความเชื่อเรื่องพญานาคผ่านการแสดงชุดพุทธบูชา ลีลานาคราช. วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 12(1), 336-352.
สมบูรณ์ บุญฤทธิ์. (2559). พญานาคกับรอยพระพุทธบาทในตำนานอุรังคธาตุนิทาน. วารสารมหาจุฬาวิชาการ. 3(2), 43-50.
สมิทธิพล เนตรนิมิตร. (2564). พระพุทธรูปปางนาคปรก วิเคราะห์ข้อมูลและหลักฐานทางประวัติศาสตร์. วารสารมหาจุฬาวิชาการ. 8(3), 279-295.
สังเวียน สาผาง. (2562). การศึกษาเชิงวิเคราะห์ตำนานพระธาตุเจดีย์อีสาน. วารสารสังคมศาสตร์ปัญญาพัฒน์. 1(2), 1-8.
สัติยะพันธ์ คชมิตร. (2546). พัฒนาการของความเชื่อเรื่องนาคแถบลุ่มน้ำโขงตั้งแต่ยุคอุรังคธาตุสู่ประวัติศาสตร์ร่วมสมัย. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต คณะอักษรศาสตร์: จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สุชาติ บุษย์ชญานนท์. (2560). พลวัตกระแสพญานาคนิยมในยุคโลกาภิวัตน์. วารสารวนัมฎองแหรกพุทธศาสตรปริทรรศน์. 4(2), 58-59.
สุดารัตน์ อาฒยะพันธุ์. (2564). รูปแบบการสร้างงานนาฏยศิลป์จากความเชื่อเรื่องพญานาค. วารสารสังคมศาสตร์เพื่อการพัฒนาท้องถิ่น มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคาม. 5(4), 289-297.
หิรัญญา จอดนอก และ อุรารมย์ จันทมาลา. (2565). นาฏกรรมในงานแสดง แสง เสียง เปิดตำนานบั้งไฟพญานาค จังหวัดหนองคาย. วารสารมหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตร้อยเอ็ด. 11(2), 38-50.
อภิญญ์พัทร์ กุสิยารังสิทธิ์. (2565). การสื่อสารการตลาดสินค้าโอทอปเครื่องรางของขลังกรุงเทพมหานคร. วารสารเทคโนโลยีสื่อสารมวลชน มทร.พระนคร. 7(2), 97-110.
อรรถพงศ์ ศรีตะลาลัย และ ชวลีย์ ณ ถลาง. (2563). การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมในด้านความเชื่อเรื่อง "พญานาค" ของนักท่องเที่ยวชาวไทยในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวัดอุดรธานี - จังหวัดหนองคาย - จังหวัดบึงกาฬ - จังหวัดนครพนม) ประเทศไทย. วารสารวิทยาลัยดุสิตธานี. 14(1), 53-74.
อร่ามจิต ชิณช่าง และคณะ. (2565). ศักยภาพและความพร้อมการจัดการทรัพยากรวัฒนธรรมเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยวในจังหวัดนครพนม. วารสารสถาบันวิจัยพิมลธรรม. 9(1), 39-40.
อรุณี ศรีรักษา และ กิตติสันต์ ศรีรักษา. (2565). พญานาคในฐานะกลไกการบริหารของผู้ปกครองผ่านแนวคิดอำนาจแบบอ่อน: กรณีศึกษาการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมจังหวัดหนองคาย. วารสารศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. 14(2), 134-165.
อุดม เชยกีวงศ์. (2546). ตามรอยพญานาค: จากสมัยพุทธกาลสู่ยุคปัจจุบันประสบการณ์ของพระอริยสงฆ์. กรุงเทพฯ: ประพันธ์สาส์น.
