สถานะและบทบาทของอารักษ์หลวงนครน่าน

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาความเป็นมาและความสำคัญของอารักษ์หลวงนครน่าน 2) เพื่อศึกษาประเพณีและพิธีกรรมที่เกี่ยวกับอารักษ์หลวงนครน่าน 3) เพื่อศึกษาสถานะและบทบาทของอารักษ์หลวงนครน่านที่มีต่อวิถีชีวิตของชาวจังหวัดน่าน เป็นงานวิจัยเชิงเอกสาร วิเคราะห์ข้อมูลเชิงเนื้อหา นำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนาวิเคราะห์
ผลการศึกษาพบว่า 1) ความเชื่อเรื่องผีของคนน่านมีมาก่อนจะนับถือพระพุทธศาสนา โดยผีนั้นมีทั้งผีดีและผีร้าย แต่ผีสำคัญที่ถูกยกย่องให้เป็นอารักษ์หลวง คือ ผีเจ้าที่และผีบรรพบุรุษ โดยเชื่อว่าผีเหล่านี้มีความศักดิ์สิทธิ์และคอยคุ้มครองปกปักรักษาให้เกิดสันติสุข อารักษ์หลวงเมืองน่านมีจำนวน 14 องค์กระจายอยู่ในแต่ละท้องที่ 2) ด้านประเพณีและพิธีกรรมที่เกี่ยวกับอารักษ์หลวงนครน่าน พบว่า มีประเพณี 2 อย่าง คือ (1) ประเพณีถวายเครื่องแกล้มเลี้ยงอารักษ์หลวงนครน่านซึ่งจัดให้มีในช่วงเหตุการณ์สำคัญ เช่น เวลามีภัยพิบัติหรืออาเพศ (2) ประเพณีบวงสรวงอารักษ์หลวงนครน่าน ซึ่งมีการจัดขึ้นทุกปีอย่างยิ่งใหญ่ ส่วนพิธีกรรมที่เกี่ยวกับอารักษ์หลวงนครน่านมี 2 พิธีกรรม คือ (1) พิธีกรรมที่เกี่ยวกับการบูชาบวงสรวงดวงวิญญาณอารักษ์หลวง (2) พิธีสงฆ์ที่มีพิธีเจริญพระพุทธมนต์และทำบุญอุทิศส่วนกุศลแด่ดวงวิญญาณของอารักษ์หลวง 3) สถานะอารักษ์หลวงคือ การยกจากสถานะเดิมที่เป็นผีเจ้าที่ เช่น อารักษ์หลวงบ่อเหล็กจากเดิมที่เป็นบ่อที่มีแร่เหล็กและได้รับการนับถือว่าศักดิ์สิทธิ์จนได้ยกฐานะเป็นอารักษ์หลวง และส่วนที่ผีบรรพบุรุษและได้รับยกฐานะขึ้นเป็นอารักษ์หลวง ส่วนบทบาทของอารักษ์หลวงนครน่านที่มีต่อวิถีชีวิตของชาวจังหวัดน่าน คือ (1) บทบาทเป็นที่พึ่งทางใจ คือช่วยให้ผู้นับถือรู้สึกมีที่พึ่งและปลอดภัย (2) บทบาททางด้านสังคม ความเชื่อและพิธีกรรมเป็นจุดเด่นของแต่ละท้องที่ในจังหวัดน่าน มีบทบาทด้านการจัดระเบียบทางสังคมโดยเชื่อว่ากันว่าหากใครทำผิดก็จะถูกอารักษ์ลงโทษ และ (3) บทบาทในการสืบสานวัฒนธรรมประเพณี ทำให้ความเชื่อและประเพณีของชาวน่านที่มีต่ออารักษ์หลวงเป็นเอกลักษณ์และมีการสืบสานอย่างต่อเนื่องมาจนปัจจุบัน