บทวิเคราะห์เรื่องกรรมในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

หลักกรรมในพุทธปรัชญาเป็นแนวคิดสำคัญที่มีความลึกซึ้ง เพราะเป็นกฎธรรมชาติอย่างหนึ่งที่พระพุทธเจ้าตรัสเรียกว่า กรรมนิยาม กรรมสามารถจำแนกได้หลายลักษณะ ในที่นี้จำแนกเป็น 7 ลักษณะ แต่ละลักษณะมีปรากฏทั้งในพระไตรปิฎกและอรรถกถา ทั้งนี้ เพื่อเป็นการอธิบายกรรมและผลของกรรมให้มีความเข้าใจง่ายยิ่งขึ้น ในบทความนี้ได้วิเคราะห์กรรมใน 3 ด้าน คือ 1) กรรมและประเภทของกรรม 2) องค์ประกอบของกรรม 3) เหตุให้เกิดกรรม ทั้งสามด้านพบองค์ความรู้ใหม่ ดังนี้ 1) ประเด็นกรรมเหนือกรรมดีและชั่ว พบว่า กรรมทั้ง 7 กลุ่ม สามารถสรุปเป็น 2 ประเภทหลัก คือ กรรมดี (บุญ) และกรรมชั่ว (บาป) แต่ก็มีบางกรรมที่อยู่เหนือกรรมดีและกรรมชั่ว นั่นคือ กรรมที่เป็นการกระทำของพระอรหันต์ 2) ประเด็นกรรมฝ่ายสนับสนุนและคัดค้าน พบว่า องค์ประกอบของกรรมทั้งสมบัติ 4 และวิบัติ 4 สามารถสรุปเป็นฝ่ายส่งเสริมและฝ่ายคัดค้านเหมือนกรรม 12 คือ (1) ข้ออุปัตถัมภกกรรม (กรรมสนับสนุน) มีลักษณะคล้ายกรรมฝ่ายส่งเสริม (2) ข้ออุปปีฬกกรรม (กรรมบีบคั้น) และข้ออุปฆาตกกรรม (กรรมเข้าไปตัดรอน) มีลักษณะคล้ายฝ่ายคัดค้าน (ห้าม) 3) ประเด็นกรรมฝ่ายพึงพอใจและไม่พึงพอใจ พบว่า เหตุให้เกิดกรรมสามารถแบ่งเป็น 2 กลุ่ม คือ (1) อิฏฐารมณ์ หมายถึง อารมณ์ที่พึงพอใจ ซึ่งเกิดจากความหลงผิดในกิเลสฝ่ายโลภะ (2) อนิฏฐารมณ์ หมายถึง อารมณ์ที่ไม่พึงพอใจ ซึ่งเกิดจากความหลงผิดในกิเลสฝ่ายโทสะ กิเลสทั้งฝ่ายโลภะและโทสะเกิดจากกิเลสฝ่ายโมหะเป็นต้นตอและสัมพันธ์กับองค์ประกอบของกรรมทั้งด้านสมบัติและวิบัติ