พัฒนาการของต้นปาริชาตในพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาพัฒนาการของต้นปาริชาตในพระพุทธศาสนา              ผลการศึกษาพบว่า เรื่องราวของต้นปาริชาตในพระไตรปิฎกมีความเกี่ยวข้องกับพระพุทธเจ้า 3 เหตุการณ์ ได้แก่ 1) พระพุทธเจ้าไปโปรดชฎิลอุรุเวลกัสสปะทรงเก็บดอกปาริชาตที่สมบูรณ์ด้วยสีและกลิ่น 2) พระพุทธเจ้าเปรียบการปฏิบัติตนของพระอริยสาวกกับต้นปาริชาต และ 3) การอธิบายเชิงเปรียบเทียบการใช้ชีวิตเหมือนต้นทองหลางสง่างามอยู่ในป่าเพียงลำพัง ส่วนในวรรณกรรมพระพุทธศาสนาพบ 3 เรื่องที่อธิบายถึงต้นปาริชาต ได้แก่ 1) เตภูมิกถา 2) ปฐมสมโพธิกถา และ 3) กามนิต-วาสิฏฐี วรรณกรรมทั้ง 3 เรื่องนี้ให้ความสำคัญกับต้นปาริชาตมากน้อยแตกต่างกันไป พัฒนาการของต้นปาริชาตที่ปรากฏในวรรณกรรมพุทธศาสนาช่วงแรกในพระไตรปิฎกพบว่า เป็นการเปรียบเทียบต้นปาริชาตกับการละอาสวะกิเลสเพื่อเข้าถึงพระนิพพาน ต่อมาในงานวรรณกรรมเตภูมิกถาและปฐมสมโพธิกถาให้ความสำคัญกับต้นปาริชาตว่าเป็นสถานที่อันพระพุทธเจ้าแสดงพระอภิธรรมโปรดพุทธมารดา เมื่อเวลาผ่านไปต้นปาริชาตถูกนำมาใช้เป็นสัญลักษณ์ประจำสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เพียงเท่านั้น แต่ในวรรณกรรมพระพุทธศาสนาสมัยหลังพบว่ามีการขยายเรื่องราวของต้นปาริชาตไปในทำนองปาฏิหาริย์ โดยเฉพาะในวรรณกรรมเรื่องกามนิต-วาสิฏฐี