การวิเคราะห์ความเชื่อและวิธีปฏิบัติต่อท้าวเวสวัณในสังคมไทย ตามคำสอนทางพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 3 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเรื่องท้าวเวสวัณตามคำสอนพระพุทธศาสนา 2) เพื่อศึกษาความเชื่อเรื่องท้าวเวสวัณในสังคมไทย และ 3) เพื่อวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องท้าวเวสวัณในสังคมไทยตามคำสอนพระพุทธศาสนา เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยรวบรวมข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา เอกสาร งานวิจัย และสื่อออนไลน์ และการสัมภาษณ์ผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 5 รูป/คน ผลการวิจัยพบว่า ท้าวเวสวัณที่คนไทยนิยมเรียกว่า “ท้าวเวสสุวรรณ” ตามคำสอนพระพุทธศาสนา คือท้าวกุเวรผู้เป็นหนึ่งในท้าวมหาราชทั้ง 4 ผู้ปกครองสวรรค์ชั้นจาตุมหาราชิกา มียักษ์เป็นบริวาร และเป็นท้าวจตุโลกบาล ปกครองดูแลโลกประจำทิศเหนือ คำว่า “เวสวัณ” เป็นชื่อตำแหน่ง แต่งตั้งโดยท้าวสักกเทวราช ท้าวเวสวัณเป็นเทวดาที่มีรูปงาม ไม่ใช่ยักษ์ที่มีรูปร่างดุร้ายน่ากลัว และเป็นพระโสดาบันซึ่งเป็นพระอริยบุคคลอันเป็นรัตนะประการหนึ่งในพระรัตนตรัย มีบทบาทในการคุ้มครองดูแลพระพุทธเจ้าและพระสาวก พร้อมทั้งมนุษย์ทั่วไป คอยสอดส่องดูแลพฤติกรรมของมนุษย์ทั้งที่เป็นบุญและเป็นบาปเพื่อรายงานต่อเทพในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ไม่มีวิธีปฏิบัติต่อท้าวเวสวัณโดยตรง ส่วนสังคมไทยเชื่อว่าท้าวเวสวัณมีสถานะเป็นยักษ์รูปร่างน่ากลัว เป็นพญายม เป็นพระเจ้าพิมพิสาร เป็นเทพแห่งความมั่งคั่งหรือเจ้าแห่งโชคลาภ และเป็นหัวหน้าของท้าวจตุโลกบาล ท้าวเวสวัณมี 3 บทบาทสำคัญ คือ บทบาทในฐานะโลกบาลหรือเทพผู้รักษาโลกด้านทิศเหนือ บทบาทในฐานะผู้พิทักษ์พระพุทธศาสนาและพุทธสถาน และบทบาทในฐานะเทพแห่งความมั่งคั่ง วิธีปฏิบัติต่อท้าวเวสวัณคือการกราบไหว้สักการบูชาเพื่อบนบานและขอพร การวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องท้าวเวสวัณในสังคมไทยตามคำสอนพระพุทธศาสนา พบว่า มีความแตกต่างกันในเรื่องรูปร่างและลักษณะ รวมถึงบทบาท และวิธีปฏิบัติต่อท้าวเวสวัณในสังคมไทยเน้นการบูชาท้าวเวสวัณในฐานะเทพผู้ปกป้องคุ้มครองภัยและเทพผู้ประทานความสำเร็จและความมั่งคั่ง ในขณะที่ในคำสอนพระพุทธศาสนาไม่ได้กำหนดวิธีปฏิบัติต่อท้าวเวสวัณไว้โดยตรง แต่การบูชาท้าวเวสวัณด้วยการทำความดีตามหลักการพระพุทธศาสนาสอดคล้องกับหลักเทวตาพลี การยึดมั่นในไตรสรณคมน์และการพึ่งตนเอง