พวงมโหตร: สายสัมพันธ์ศิลปะการตัดกระดาษในแต่ละภูมิภาคของไทย

บทคัดย่อ

 พวงมโหตร มีชื่อเรียกแตกต่างกันในแต่ละภูมิภาคของประเทศไทย แต่รูปทรงและวิธีการประดิษฐ์กอปรกับการนำมาใช้งานมีความคล้ายเคียงกัน พวงมโหตรมีอยู่กระจัดกระจายในแต่ละภูมิภาคของประเทศไทย กล่าวคือ สามารถพบในภาคตะวันออก ภาคกลาง และภาคเหนือ ในแต่ละภูมิภาคต่างนับว่าพวงมโหตร เป็นงานศิลปหัตถกรรมที่มีคุณค่า เป็นภูมิปัญญาพื้นถิ่นที่สืบทอดมีมายาวนาน 

จากการศึกษาพบว่าชื่อ “พวงมโหตร” ยังคงใช้เรียกในเขตจังหวัดภาคกลางตอนบนบางจังหวัด อาทิ จังหวัดสุโขทัย และจังหวัดพิษณุโลก ส่วนชื่อที่ใช้เรียกในภาคตะวันออกและภาคกลางตอนล่างในกลุ่มเชื้อสายชาวไทยพวน คือ “พวงเต่ารั้ง” หรือ “พวงเต่าร้าง” ในเขตจังหวัดภาคเหนือจะเรียกชื่อว่า “ตุงไส้หมู”  เป็นส่วนใหญ่ ส่วนชื่อ“ตุงพญายอ” “ตุงไส้ช้าง” เป็นชื่อเรียกในบางจังหวัด แต่ก็เป็นที่เข้าใจตรงกันว่าหมายถึง พวงมโหตรหรือตุงไส้หมู การนำมาใช้งานนั้นในภาคเหนือพบว่ายังคงรักษาไว้ซึ่งขนบวิถีเดิม คือ การนำมาใช้ในงานประเพณีสงกรานต์ การปักเจดีย์ทราย และในงานอวมงคลโดยใช้สีขาวและสีดำ ในขณะที่ในภูมิภาคอื่น ๆ นั้น จะนำมาเป็นเครื่องประดับตกแต่งบ้านเรือน วัด ในงานมงคล และงานรื่นเริง โดยใช้พวงมโหตรที่ผลิตจากกระดาษที่มีสีสันสดใส นำมาตกแต่งสถานที่เพื่อความสวยงามและเป็นการแจ้งข่าวว่ากำลังมีงานมงคลในสถานที่ นั้น ๆ  พวงมโหตรในภาคตะวันออกและภาคกลางปัจจุบันได้รับการพัฒนาประยุกต์ขึ้นให้เป็นหนึ่งในผลิตภัณฑ์ของที่ระลึกประจำชุมชน เพื่อตอบสนองนโยบายการท่องเที่ยวเชิงสร้างสรรค์ มีการปรับเปลี่ยนวัสดุที่นำมาใช้ประดิษฐ์จากกระดาษว่าวเป็นผ้าฝ้ายพิมพ์ลายและผ้าไหมแก้ว และมีการเพิ่มหน้าที่พวงมโหตรให้เป็นเครื่องแขวนที่เป็นเครื่องหอมเพื่อใช้ประดับตกแต่งบ้านเรือน สร้างบรรยากาศผ่อนคลาย มีการพัฒนาให้เป็นโคมไฟแบบแขวนเพดาน โดยประยุกต์เพิ่มหลอดไฟเข้าไปในรูปทรงของพวงมโหตรดั้งเดิม ในภาคเหนือที่จังหวัดแพร่ พบว่า มีการพัฒนาการประดิษฐ์พวงมโหตรขนาดเล็ก (5 นิ้ว) สำหรับประดับจัดตกแต่งในแจกันเพื่อถวายพระ   ซึ่งแต่เดิมมักพบว่าพวงมโหตรถูกประดิษฐ์ขึ้นเพื่อใช้เป็นเครื่องตกแต่งใช้ในงานประเพณีสงกรานต์  งานบรรพชาอุปสมบท และงานอวมงคลเท่านั้น