การเสริมสร้างความเข้มแข็งของฝ่ายนิติบัญญัติในกระบวนการงบประมาณแผ่นดิน : บทบาทของคณะกรรมาธิการติดตามการบริหารงบประมาณ (Public Account Committee : PAC )

Abstract

     โดยทั่วไปแล้วในประเทศที่จัดระบบปกครองในระบอบประชาธิปไตย รัฐธรรมนูญมักจะกาหนดให้รัฐสภาหรือฝ่ายนิติบัญญัติเป็นสถาบันหลัก หรือเป็นองค์อานาจหลักที่มีความสาคัญอย่างยิ่งของระบบการเมืองการปกครอง โดยเฉพาะอย่างยิ่งสาหรับในประเทศใช้รูปแบบของรัฐบาลในระบบรัฐสภา รัฐธรรมนูญมักจะวางกรอบให้รัฐสภาเป็นสถาบันหรือองค์กรทางการเมืองที่มีอานาจอันล้นพ้นหาที่สุดไม่ได้ (Supremacy of the Parliament) กล่าวคือ นอกจากรัฐธรรมนูญจะกาหนดให้รัฐสภามีอานาจอันชอบธรรมในการออกกฎหมาย การให้ความไว้วางใจรัฐบาลในการปฏิบัติหน้าที่ และการสอดส่องดูแลควบคุมการทางานของฝ่ายบริหารแล้ว รัฐธรรมนูญยังจะมีการกาหนดอานาจหน้าที่ให้สถาบันรัฐสภาสามารถเข้ามามีบทบาทและเข้ามามีส่วนร่วมในการบริหารราชการแผ่นดินของรัฐบาลได้อีกด้วย อันได้แก่ การกาหนดให้รัฐสภามีบทบาทในการตัดสินใจทางการเมืองว่า ใคร ควรจะได้อะไร และอย่างไร อันเป็นบทบาทที่ดาเนินการผ่านกระบวนการวิเคราะห์ พิจารณาอนุมัติและจัดสรรงบประมาณแผ่นดินนั่นเอง (ทศพร ศิริสัมพันธ์, 2550)

     รัฐสภาจึงเป็นสถาบันทางการเมืองที่ทาหน้าที่เป็นตัวแทนของประชาชนพลเมืองในการกากับดูแลและตรวจสอบระบบบริการสาธารณะของรัฐ เพื่อให้เกิดประโยชน์สูงสุดต่อประชาชนพลเมือง โดย 1) รัฐสภาเป็นผู้ให้ความเห็นชอบร่างกฎหมายเกี่ยวกับการภาษีอากรที่รัฐบาลเสนอ ซึ่งเป็นการให้รัฐบาลใช้อานาจมหาชนจัดเก็บภาษีจากประชาชนพลเมือง เพื่อนาไปใช้ในการจัดผลิตบริการสาธารณะ 2) รัฐสภาทาหน้าที่ให้ความเห็นชอบร่างกฎหมายงบประมาณรายจ่ายประจาปีที่รัฐบาลเสนอ เพื่อให้รัฐบาลสามารถใช้จ่ายเงินในการจัดบริการสาธารณะ และดาเนินกิจกรรมอื่นๆ อันเป็นภารกิจตามกฎหมายของรัฐบาล 3) รัฐสภาต้องทาหน้าที่คุ้มครองผลประโยชน์ของประชาชนพลเมือง โดยการตรวจสอบติดตามและประเมินผลการดาเนินงานของรัฐบาล และดาเนินมาตรการใดๆ ที่จาเป็น เพื่อให้รัฐบาลดาเนินกิจกรรมที่เป็นประโยชน์สูงสุดแก่ประชาชนพลเมือง (จรัส สุวรรณมาลา 2546)

     การที่รัฐธรรมนูญกาหนดให้รัฐสภามีอานาจในเห็นชอบร่างกฎหมายงบประมาณรายจ่ายประจาปี โดยต้องการวิเคราะห์ พิจารณาอนุมัติและจัดสรรงบประมาณแผ่นดินนี้ (มาตรา 168 วรรคหนึ่ง) อาจกล่าวอีกอย่างหนึ่งได้ว่า รัฐสภาเป็นผู้มีอานาจในการเป็นผู้คุมถุงเงิน (Power of the purse) ของรัฐบาล โดยสามารถแยกการแสดงบทบาทการเป็นผู้คุมถุงเงินของรัฐสภาออกได้เป็นสองทางคือ การควบคุมก่อนใช้จ่ายเงิน (Pre-control) ซึ่งโดยทั่วไปรัฐสภามักจะดาเนินการโดยมีการแต่งตั้งคณะกรรมาธิการวิสามัญขึ้นทาหน้าที่วิเคราะห์ พิจารณากลั่นกรองการจัดสรรงบประมาณเป็นการเฉพาะ และการควบคุมหลังการใช้จ่ายเงิน (Post-Control) ซึ่งมักจะอาศัยกลไกการจัดตั้งคณะกรรมาธิการสามัญที่เรียกว่า คณะกรรมาธิการติดตามการบริหารงบประมาณ (Public Account Committee : PAC ) เข้ามาทาหน้าที่ในการติดตามตรวจสอบการใช้จ่ายเงินงบประมาณแผ่นดิน (ทศพร ศิริสัมพันธ์, 2550)