การมีส่วนร่วมของประชาชนชาวไทยในรอบทศวรรษที่ผ่านมา : สภาพปัญหาและความท้าทายในอนาคต

Abstract

     ในสังคมยุคโลกาภิวัตน์เช่นปัจจุบัน ทฤษฎีหรือหลักการปกครองที่เคยยึดถือและปฏิบัติมาแต่เดิมนั้น ไม่สามารถตอบสนองความต้องการหรือการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสังคมได้ ทาให้นานาประเทศไม่เว้นแม้แต่ประเทศแม่แบบประชาธิปไตย ต่างก็ต้องปรับเปลี่ยนหรือมีพัฒนาการด้านการเมืองการปกครอง แม้แต่ประเทศที่ยึดหลักจารีตประเพณีอย่างเคร่งครัดเช่นสหราชอาณาจักร ซึ่งมีหลักการปกครองที่เรียกกันว่า “อานาจสูงสุดเป็นของรัฐสภา” (Parliamentary Supremacy) โดยที่ฝ่ายบริหารมาจากรัฐสภา และต้องรับผิดชอบต่อรัฐสภา เพราะเป็นผู้แทนของประชาชน ยังใช้ทฤษฎี Open Government Doctrine เป็นนโยบายที่เน้นปรับปรุงการบริหารงานภาครัฐให้มีความโปร่งใส โดยเปิดโอกาสให้ประชาชนสามารถเข้าถึงข้อมูลข่าวสารภาครัฐ และสามารถมีส่วนร่วมในกระบวนการตัดสินใจทางนโยบายโดยตรงได้

     แม้ว่าประเทศไทยได้เปลี่ยนแปลงการปกครองมาเป็นระบอบประชาธิปไตย ครบ 77 ปีไปเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน 2552 ที่ผ่านมานี้เอง ซึ่งตามทฤษฎีแล้วประชาชนเป็นเจ้าของอานาจสูงสุดที่เรียกว่าอานาจอธิปไตย (Sovereignty) แต่ในความเป็นจริงแล้ว ประชาชนมีอานาจและใช้อานาจดังกล่าว (ในทางรูปแบบ) โดยผ่านการใช้สิทธิเลือกตั้ง “ผู้แทน” ซึ่งใช้เวลาเพียงไม่กี่นาทีเท่านั้น แต่ในทางเนื้อหาแล้วคงเป็นประเด็นคาถามหลักของสังคมที่ต้องถามและตอบร่วมกันให้ได้ว่าประชาชนมีอานาจ (จริง)หรือไม่? และมากน้อยเพียงใด?

     แต่ที่ไม่ต้องถามเพราะปรากฎชัดเจนแล้วนั่นก็คือประชาธิปไตยทางผู้แทน (Representative Democracy) ไม่สามารถตอบสนองความต้องการของประชาชนผู้เป็นเจ้าของอานาจ ไม่สามารถสร้างความอยู่ดีกินดี หรือความสงบสุขให้เกิดขึ้นในสังคมได้ หรือกล่าวอีกนัยหนึ่งก็คือสัมฤทธิ์ผลในการบริหารราชการแผ่นดิน ยังไม่เกิดขึ้นจากการมี “ผู้แทนที่มาจากการเลือกตั้ง” แต่เพียงอย่างเดียว

     “การมีส่วนร่วมของประชาชน”เป็นสิ่งที่สังคมไทยตื่นตัวและถูกนามาใช้กล่าวอ้างกันอย่างกว้างขวางเมื่อสิบกว่าปีนี้เอง เริ่มต้นจากการมีส่วนร่วมในการปฏิรูปการเมืองหลังเหตุการณ์เดือนพฤษภาคม 2535 ซึ่งต้องยอมรับว่าเป็นประวัติศาสตร์หน้าใหม่ของการเมืองการปกครองไทย ที่เปิดโอกาสให้ประชาชนมีบทบาทและได้เข้ามีส่วนร่วมในการกาหนดกฎหมายสูงสุดของประเทศ โดยที่เป็นการมี ส่วนร่วมทั้งอย่างเป็นทางการและไม่เป็นทางการ ดังที่เกิดเป็นปรากฏการณ์ธงเขียวเป็นแรงกดดันให้รัฐสภาต้องให้ความเห็นชอบร่างรัฐธรรมนูญฉบับที่สภาร่างรัฐธรรมนูญพิจารณายกร่างขึ้น

     ด้วยเหตุดังกล่าว รัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2540 จึงถูกเรียกในอีกชื่อหนึ่งว่า “รัฐธรรมนูญฉบับประชาชน” มีเจตนารมณ์ในการส่งเสริมและคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน ให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการปกครองและตรวจสอบการใช้อานาจรัฐเพิ่มขึ้น รวมทั้งปรับปรุงโครงสร้างทางการเมืองให้มีเสถียรภาพและประสิทธิภาพยิ่งขึ้น ทั้งนี้ โดยกาหนดให้มีบทบัญญัติว่าด้วยเรื่องสิทธิเสรีภาพ และการมีส่วนร่วมทางการเมืองของประชาชนค่อนข้างก้าวหน้าและกว้างขวาง