การกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตของรัฐ: รัฐพันลึกกับอินเทอร์เน็ตในประเทศไทย

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาและวิเคราะห์ถึงแนวคิดหรือความคิดในการกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตผ่านกลไกที่ใช้ในการกำกับดูแล และการกระทำต่างๆ ของรัฐที่เกี่ยวข้องกับการกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตทั้งทางตรงและทางอ้อม และ 2) เพื่อศึกษาทิศทาง คาดการณ์แนวโน้ม และเสนอแนะแนวทางการกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตของรัฐในอนาคต โดยใช้การวิจัยเชิงคุณภาพ ซึ่งอาศัยข้อมูลจากการวิจัยเอกสาร และการวิจัยภาคสนามด้วยวิธีการสัมภาษณ์เชิงลึก จากกลุ่มตัวอย่างด้วยวิธีการสุ่มแบบเจาะจง เก็บข้อมูลจากผู้ให้ข้อมูลหลัก จำนวน 15 คน แบ่งเป็น 4 กลุ่ม ได้แก่ 1) ผู้แทนหน่วยงานรัฐ ผู้ควบคุมกำกับ 2) ผู้ใช้อินเทอร์เน็ต สื่อมวลชน ผู้ตรวจสอบภาคประชาสังคม 3) ผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ต สื่อสังคมออนไลน์ และ 4) นักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญด้านอินเทอร์เน็ต ทำการวิเคราะห์ด้วยวิธีการพรรณนาวิเคราะห์

ผลการวิจัยพบว่า แนวคิดหรือความคิดในการกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตผ่านกลไกที่ใช้ในการกำกับดูแล และการกระทำต่างๆ ของรัฐมีทั้งการกำกับดูแลทางตรงผ่านกฎหมายที่เกี่ยวข้อง รวมทั้งการกำกับดูแลทางอ้อมของรัฐ ทิศทางการกำกับดูแลเนื้อหาอินเทอร์เน็ตของรัฐจึงให้ความสำคัญการรักษาความมั่นคงของรัฐบาล หรือคณะรัฐประหาร การควบคุมสถานการณ์ในภาวะฉุกเฉิน และประเด็นหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ แต่มีแนวโน้มที่ผู้คนจำนวนมากเริ่มตระหนักในเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นและการใช้อินเทอร์เน็ต หากมีความพยายามใดๆ ที่จะทำให้กระทบกระเทือนต่อสิทธิและเสรีภาพดังกล่าว ก็อาจก่อให้เกิดความตื่นตัวและปฏิกิริยาต่อต้านรุนแรง การกำกับดูแลตามแนวทางที่ผ่านมาอาจไม่ช่วยให้รัฐประสบความสำเร็จในการกำกับดูแล จึงควรมีการปรับเปลี่ยนวิธีคิด รูปแบบ และวิธีการในการกำกับดูแลอินเทอร์เน็ตของรัฐให้สอดคล้องกับสภาพสังคมการเมืองที่เปลี่ยนแปลงไป อย่างไรก็ตาม การเคลื่อนไหวทางการเมืองในประเทศไทยช่วง พ.ศ. 2563 - 2564 สะท้อนให้เห็นการเคลื่อนไหวของกลุ่มคนรุ่นใหม่ที่มีความเป็นพลเมืองโลก และมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการเคลื่อนไหวไปสู่โลกไซเบอร์ด้วยการใช้สื่อสังคมออนไลน์เพื่อขยายอุดมการณ์ของขบวนการ ซึ่งต่างจากการเคลื่อนไหวทางการเมืองที่ผ่านมาในอดีต แต่รัฐยังคงมีความพยายามเข้าไปแทรกแซงผ่านกลไกของรัฐภายใต้อุดมการณ์ชาตินิยมแบบไทย โดยมีองค์ประกอบ 5 ประการที่ส่งผลต่อการกำกับดูแลอินเทอร์เน็ต ได้แก่ (1) รัฐพันลึก (2) กฎหมาย (3) ตลาด (4) บรรทัดฐานทางสังคม (มายาคติความเป็นไทย) และ (5) สถาปัตยกรรม/โครงสร้างอินเทอร์เน็ตในประเทศไทย จึงส่งผลให้อินเทอร์เน็ตในประเทศไทยไม่สามารถเป็นพื้นที่สาธารณะในการสร้างและพัฒนาประชาธิปไตยได้