พุทธสมัญญานาม: กลวิธีการตั้งพระนามและอิทธิพลของพระนามในยุคปัจจุบัน

บทคัดย่อ

บทความวิชาการนี้ มีวัตถุเพื่อศึกษาพุทธสมัญญานามที่นำมาใช้เรียกพระพุทธเจ้า กลวิธีการตั้งพระนามและอิทธิพลของพุทธสมัญญานามในยุคปัจจุบัน พร้อมอรรถาธิบายความหมายเชิงพระจริยาวัตร
จากการศึกษาในคัมภีร์อภิธานัปปทีปิกา พบว่ามี 32 พุทธสมัญญานาม คือ พุทฺธ ทสพล สตฺถุ สพฺพญฺญู มุนินฺท ทวิปฺปทุตฺตม ภควนฺตุ นาถ จกฺขุมนฺตุ องฺคีรส มุนิ โลกนาถ อนธิวร มเหสิ วินายก สมนฺตจกฺขุ  สุคต  ภูริปญฺญ  
มารชิ นรสีห  นรวร  ธมฺมราชา  มหามุนิ  เทวเทว  โลกครุ  ธมฺมสฺสามิ  ตถาคต  สยมฺภู  สมฺมาสมฺพุทฺธ  วรปญฺญ  นายก  ชิน  และพระนามเฉพาะของพระพุทธเจ้าพระองค์ปัจจุบันมี 7 พระนาม ดังนี้ สกฺก สิทฺธตฺถ สุทฺโธทนิ โคตม สกฺยสีห สกฺยมุนิ อาทิจฺจพนฺธุ  เป็นพระสมัญญานามที่พระพุทธองค์ทรงขนานพระนามเองบ้าง ผู้อื่นขนานพระนามให้บ้าง พระสมัญญานามทั้งหมดมีความหมายในเชิงพระจริยาวัตรได้ทั้ง 3 ประการ คือ 1) พุทฺธตฺถจริยา คือการบำเพ็ญประโยชน์ในฐานะพระพุทธเจ้า เช่น พุทฺธ ธมฺมราชา 2) โลกตฺถจริยา คือการบำเพ็ญประโยชน์ต่อโลก เช่น สตฺถุ  โลกนาถ  และ 3) ญาตตฺถจริยา  คือการบำเพ็ญประโยชน์ต่อพระญาติ เช่น สกฺก  โคตม  และพุทธสมัญญานามมีอิทธิพลต่อการขนานพระนามของพระมหากษัตริย์ เช่น พุทฺธ ธมฺมราช โลกนาถ  ราชทินนามสมณศักดิ์ของพระสงฆ์ไทย เช่น พุทฺธ  โลกนาถ  มหามุนิ เป็นต้น นามของพระพุทธรูป เช่น ทสพล  นามพุทธศาสนสถาน เช่น พุทฺธ  ชิน ตลอดถึงการตั้งชื่อพุทธศาสนิกชน ทั่วไป เช่น พุทฺธ ชิน