พิธีทรงในบริบทภาพยนตร์ร่วมสมัย: การวิเคราะห์ความเชื่อ พิธีกรรม และภาพสะท้อนสังคมไทยผ่านภาพยนตร์เรื่อง “ร่างทรง”

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) วิเคราะห์การนำเสนอความเชื่อและพิธีกรรมในภาพยนตร์ ร่างทรง เข้าฉายปี พ.ศ. 2564 และ 2) วิเคราะห์การสะท้อนภาพสังคมไทยร่วมสมัยที่ปรากฏผ่านการนำเสนอความเชื่อ
และพิธีกรรม เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพที่ใช้การวิเคราะห์เชิงเนื้อหา โดยอาศัยกรอบแนวคิดจากทฤษฎีการเล่าเรื่อง ทฤษฎีสัญวิทยา ทฤษฎีพิธีกรรม แนวคิดคติชนวิทยา และนำเสนอผลการวิจัยแบบพรรณนาวิเคราะห์ ผลการวิจัยพบว่า ร่างทรง ใช้กลวิธีการเล่าเรื่องแบบ Found Footage และสารคดีปลอมเพื่อสร้างความสมจริง ควบคู่กับการใช้สัญลักษณ์ทางวัฒนธรรม เช่น เครื่องเซ่นบูชา ศาลผี การแต่งกายสีขาว การแสดงออกทางร่างกายและเสียงของผู้ถูกครอบงำ ซึ่งทำหน้าที่เป็น “รหัสทางวัฒนธรรม” ที่ถ่ายทอดศรัทธา ความกลัวและความเปราะบางของชุมชนชนบทไทย อีกทั้งยังสะท้อนโครงสร้างความเชื่อแบบผสมผสานระหว่างพุทธ ผี และไสยศาสตร์ ที่ยังคงมีบทบาทกำกับวิถีชีวิตและทำหน้าที่เป็นกลไกทางอำนาจในสังคม ขณะเดียวกันภาพยนตร์เผยให้เห็นความตึงเครียดระหว่างศรัทธาดั้งเดิมกับวิทยาศาสตร์ ช่องว่างระหว่างรุ่น และแรงกดดันทางเศรษฐกิจในสังคมร่วมสมัย โดยความล้มเหลวของพิธีกรรมในการช่วยตัวละครมิ้งยังสะท้อนข้อจำกัดของระบบความเชื่อ และทำหน้าที่เป็นรหัสทางวัฒนธรรมที่แสดงถึงความเปราะบางและการต่อรองของศรัทธา กล่าวโดยสรุป ร่างทรง มิใช่เพียงสื่อสยองขวัญ แต่ถ่ายทอดพลวัตของความเชื่อและพิธีกรรมที่ยังคงดำรงอยู่และปรับตัวต่อความเปลี่ยนแปลง ทำหน้าที่เป็น “พื้นที่ทางวัฒนธรรม” ที่ทั้งสะท้อน วิพากษ์ และผลิตซ้ำความเชื่อให้สอดคล้องกับโลกสมัยใหม่และยุคดิจิทัล อีกทั้งสะท้อนศรัทธา ความไม่มั่นคงในชีวิตมนุษย์ และเปิดมุมมองใหม่ต่อการศึกษาคติชนและวัฒนธรรมศึกษา