แนวกันชนห้วยขาแข้ง: พลวัตของคนกับป่า

บทคัดย่อ

การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาพลวัตการอยู่ร่วมกันของรัฐ ชุมชน และป่า บริเวณเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า
ห้วยขาแข้ง ตั้งแต่ปี 2515 - 2563 เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ รวบรวมข้อมูลโดยการวิจัยเอกสาร การวิจัยภาคสนาม ประกอบด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึก การสังเกตแบบไม่มีส่วน และการสนทนากลุ่ม ผู้ให้ข้อมูลสำคัญที่ใช้ในการศึกษามีจำนวน 48 รูป/คน ใช้การตรวจสอบข้อมูลแบบสามเส้าด้านวิธีรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหา และอธิบายด้วยวิธีพรรณนาโดยเน้นวิพากษ์โครงสร้างที่ส่งผลกระทบต่อชาวบ้าน ผลการวิจัยพบว่า 1. หมู่บ้านที่อยู่ติดกับแนวกันชนเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้งศูนย์กิโลเมตร (คลองเสลา) 2. หมู่บ้านที่อยู่ในแผนการอพยพหรือผลักดันออกแต่ชุมชนสามารถต่อรองที่จะอยู่ในพื้นที่เดิมได้ (เขาเขียว) 3. ชุมชนดั่งเดิมที่ถูกผลักดันและรัฐจัดสรรที่ดินทำกินให้ใหม่ (อีพุ่งใหญ่) ดังนั้นชุมชนที่จะอยู่กับป่าได้ต้องพึ่งพิงอำนาจรัฐให้หน่วยงานของรัฐคานอำนาจกันเอง ชาวบ้านไม่สามารถอยู่ได้ด้วยความจำเป็น เงื่อนไขความเหมาะสมของตนเอง และแสดงให้เห็นกลยุทธ์ทั้งหมด 3 แบบดังนี้ 1) สมยอมกับกรมป่าไม้ ให้กรมได้รักษาพื้นที่ของตนเอง ขณะเดียวกับชุมชนได้พื้นที่ป่าชุมชนมา 2) ชาวบ้านรักษาป่าชุมชนได้เพราะทหาร จึงทำข้อตกลงให้เขตครอบครองของทหารเป็นป่าชุมชน 3) ป่าชุมชนเกิดขึ้นภายใต้นโยบายบ้านเล็กในป่าใหญ่ซึ่งต้องอิงทหารเช่นเดียวกัน ชาวบ้านมีสภาพเป็นจำเลยเพราะการอยู่ได้คือต้องสมยอมกับอำนาจที่ใหญ่กว่า