ความสัมพันธ์ด้านชลประทานต่อผลผลิตข้าวในประเทศไทย

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความสัมพันธ์ของชลประทาน และปัจจัยอื่น ๆ ที่มีต่อผลผลิตข้าวนาปีและข้าวนาปรังในประเทศไทย ซึ่งพิจารณาเฉพาะปริมาณผลผลิตโดยรวมของข้าว มิได้จำแนกตามแต่ละสายพันธุ์และกระบวนการการผลิตข้าว โดยใช้ข้อมูลทุติยภูมิแบบอนุกรมเวลา เป็นข้อมูลรายปี ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2537 ถึง พ.ศ. 2563 รวมทั้งหมด 27 ปี ตัวแปรที่นำมาศึกษาประกอบด้วย ปริมาณน้ำเก็บกักเพื่อการชลประทาน พื้นที่ชลประทาน ความผันผวนของปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปี ปริมาณปุ๋ยเคมีที่ใช้ในการปลูกข้าวนาปีและข้าวนาปรัง ความผันผวนของอุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ยรายปีของประเทศไทย ความผันผวนของอุณหภูมิต่ำสุดเฉลี่ยรายปีของประเทศไทย และตัวแปรหุ่น ได้แก่ การเกิดปรากฏการณ์เอลนีโญ และการเกิดปรากฏการณ์ลานีญา ทำการทดสอบเพื่ออธิบายความสัมพันธ์ระหว่างตัวแปรอิสระที่มีต่อผลผลิตข้าวนาปี และผลผลิตข้าวนาปรัง โดยวิเคราะห์ความถดถอยพหุคูณด้วยวิธี Ordinary Least Square (OLS) ผลการประมาณการจากแบบจำลอง OLS ที่เหมาะสม บ่งชี้ว่า ความผันผวนของอุณหภูมิสูงสุดและต่ำสุดเฉลี่ยส่งผลกระทบเชิงลบต่อผลผลิตข้าวอย่างมีนัยสำคัญ โดยระบบชลประทานสามารถช่วยเก็บกักน้ำเพื่อสนับสนุนการผลิตภาพการผลิตข้าวนาปรังมากกว่าข้าวนาปี อย่างไรก็ตาม การเพิ่มพื้นที่ชลประทานโดยขาดการบริหารจัดการน้ำที่เหมาะสมในพื้นที่ไม่สามารถทำให้ผลิตภาพการผลิตข้าวนาปรังเพิ่มขึ้นได้อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ดังนั้น กรมชลประทานจึงควรมุ่งเน้นการพัฒนาระบบส่งน้ำในไร่นา เพื่อกระจายน้ำไปถึงเกษตรกรอย่างมีประสิทธิภาพมากกว่าการขยายพื้นที่ชลประทานเพียงอย่างเดียว ขณะที่ภาคเกษตรกรและเกษตรกรผู้ปลูกข้าวควรปรับเปลี่ยนรูปแบบการทำเกษตรที่รองรับต่อการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ เพื่อรับมือต่อความผันผวนของปัจจัยด้านน้ำและสภาพภูมิอากาศ