ศึกษาแนวคิดเรื่องจิตในพุทธปรัชญาเถรวาทกับสำนักปรัชญาจิตนิยมตะวันตก

บทคัดย่อ

               บทความวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องจิตในพุทธปรัชญาเถรวาท ศึกษาแนวคิดเรื่องจิตในปรัชญาสำนักจิตนิยมตะวันตก และศึกษาเปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตในพุทธปรัชญาเถรวาทกับปรัชญาสำนักจิตนิยมตะวันตก โดยวิธีศึกษาจากเอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง แล้วเขียนวิเคราะห์ข้อมูลและนำเสนอแบบพรรณาวิเคราะห์

               ผลการวิจัยพบว่า

               ในพุทธปรัชญาเถรวาท จิต หมายถึง ความคิด ธรรมชาติที่รู้อารมณ์ มีการรับรู้อารมณ์ทั้งภายนอกและภายในอยู่เสมอ วิถีจิตเป็นสังขารธรรมที่ถูกปรุงแต่ง มีลักษณะเกิดดับต่อเนื่องไม่ขาดสาย จิตหรือวิญญาณมีธรรมชาติรู้ แต่ธรรมชาติของจิตเองหาได้เป็นเพียงแค่รู้เพียงอย่างเดียวไม่ แต่มีเจตสิกอันได้แก่เวทนา สัญญา สังขารที่ประกอบปรุงแต่งเกิดขึ้นและดับไปพร้อมกับจิตด้วย ส่วนภวังคจิตมีการทำหน้าที่สืบต่อภพชาติต่อเนื่องกันไป

                ในปรัชญาสำนักจิตนิยมตะวันตก จิตเป็นความแท้จริงเพียงสิ่งเดียว สสารเป็นเพียงปรากฏการณ์ของจิตเท่านั้น คุณค่าเป็นสิ่งที่มีอยู่จริง เช่น ความดี ความงาม ความถูก ความผิด จิตมีลักษณะเป็นนิรันดร์มีอยู่จริง ๆ ไม่ใช่สิ่งที่สมมติขึ้น ไม่ใช่ขึ้นอยู่กับความพอใจของผู้ตัดสิน ความแท้จริงมีเพียงจิตอย่างเดียว เรียกว่า สิ่งสัมบูรณ์ แบ่งออกเป็น 3 ระยะ จิตดั้งเดิมเป็นจิตบริสุทธิ์ จิตขัดแย้งเป็นการแสดงตัวออกมาเป็นสสาร และจิตสังเคราะห์เป็นสสารสำนึกตัวเองว่าเป็นจิต แม้ว่ามนุษย์เราจะประกอบด้วยร่างกายและจิตวิญญาณ แต่ส่วนที่เป็นตัวบงการร่างกายหรือบังคับให้ร่างกายแสดงพฤติกรรมต่าง ๆ ออกมานั่นคือ จิต

                การวิจัยนี้เปรียบเทียบแนวคิดเรื่องจิตใน 4 ประเด็น คือ ธรรมชาติของจิต ความสัมพันธ์ระหว่างกายและจิต เจตจำนงเสรี และอมตภาพของจิต ในด้านความเหมือนกันพุทธปรัชญาเถรวาทและปรัชญาจิตนิยมตะวันตกมองว่าจิตเป็นนามธรรม ไม่มีสรีระร่างกาย ไม่มีรูปร่างสัณฐาน ไม่มีน้ำหนัก ไม่มีสี ไม่มีกลิ่น ไม่มีการกินที่ และเชื่อว่าชีวิตประกอบด้วยร่างกายและจิต เมื่อร่างกายสลายหรือตาย จิตยังอยู่ไม่สูญสลายตามร่างกาย ส่วนในด้านความแตกต่าง พุทธปรัชญาเถรวาทมองว่า จิตมีการเกิดขึ้น ตั้งอยู่และดับไปตลอดเวลา ดำรงอยู่ภายใต้หลักไตรลักษณ์ คืออนิจจัง ทุกขังและอนัตตา ส่วนปรัชญาจิตนิยมตะวันตกมองว่าจิตเป็นลักษณะที่เที่ยงแท้และเป็นอมตะเพราะเป็นวิญญาณที่ได้รับมาจากสิ่งสัมบูรณ์คือพระเจ้า