การศึกษาเปรียบเทียบญาณวิทยาของปรัชญาสางขยะกับพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

          การวิจัยนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาญาณวิทยาของปรัชญาสางขยะ 2) ศึกษาญาณวิทยาของพุทธปรัชญาเถรวาท 3) ศึกษาเปรียบเทียบญาณวิทยาของปรัชญาสางขยะกับพุทธปรัชญาเถรวาท เป็นงานวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาจากพระไตรปิฎกคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง และวิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการเชิงพรรณนา
          ผลการวิจัยพบว่า  
          พุทธปรัชญาเถรวาท คือหลักคำสอนเกี่ยวกับญาณวิทยานั้น คือ สมมติสัจจะ เป็นความจริงโดยสมมติ ซึ่งประเด็นสำคัญของญาณวิทยา ได้แก่ 1) ขอบข่ายและบ่อเกิดความรู้ สุตมยปัญญา คือปัญญาหรือความรู้ที่เกิดขึ้นจากการฟัง จินตามยปัญญา คือปัญญาหรือความรู้ ที่เกิดจากความคิดและการพิจารณาหาเหตุผล และภาวนามยปัญญา คือปัญญาที่เกิดขึ้นเพราะการฝึกฝน อบรมและลงมือปฏิบัติสมาธิ 2) ธรรมชาติและลักษณะของความรู้โดยสรุปแล้ว มี 2 ประเภท คือ ความรู้แบบประจักษ์ หรือความรู้แบบสมมติ คือการรู้สิ่งต่าง ๆ ด้วยความประจักษ์โดยอาศัยประสาทสัมผัสทั้ง 5 เป็นความรู้แบบสมมติสัจจะ และความรู้แบบอัชฌัตติกญาณ หรือความรู้แบบปรมัตถสัจจะ คือความรู้อันเกิดจากภายในจิต และ 3) เกณฑ์ใช้ในการตัดสินความรู้ มี 3 ขั้นตอน คือ ความรู้ที่เกิดจากความสัมพันธ์กับข้อปฏิบัติ ความรู้ที่เกิดจากการปฏิบัติตรงข้ามกัน และความรู้ที่สนับสนุนข้อปฏิบัติ
          การเปรียบเทียบความแตกต่างและความเหมือน 1) ขอบข่ายของความรู้ของปรัชญาสางขยะ มี 3 คือ (1) การประจักษ์ (2) การอนุมาน และ (3) การบอกเล่าของคัมภีร์ ส่วนขอบข่ายของความรู้ของพุทธปรัชญาเถรวาท (1) สมมติสัจจะ คือความจริงโดยสมมติ (2) สภาวสัจจะ คือความจริงตามสภาวะ (3) ปรมัตถสัจจะ คือความจริงขั้นปรมัตถ์ (4) อริยสัจ คือความจริงอย่างยิ่ง 2) บ่อเกิดของความรู้ของปรัชญาสางขยะ คือ (1) ประจักษ์ประมาณ (2) อนุมานประมาณ (3) ศัพทประมาณ ส่วนบ่อเกิดความรู้ของพุทธปรัชญา เถรวาทมี 3 ประการ ซึ่งมีความแตกต่างกัน คือ (1) สุตมยปัญญา คือปัญญาหรือความรู้ที่เกิดขึ้นเพราะการฟัง (2) จินตามยปัญญา คือปัญญาหรือความรู้ที่เกิดจากความคิด (3) ภาวนามยปัญญา คือปัญญาที่เกิดขึ้นเพราะการฝึกฝน 3) ธรรมชาติและลักษณะของความรู้ในปรัชญาสางขยะมี 3 ประเภท คือ (1) ความรู้ประจักษ์ คือความรู้ที่เรารับรู้โดยตรงทางประสาทสัมผัส (2) ความรู้จากการอนุมาน คือความรู้เกี่ยวกับสิ่งที่ยังไม่ได้ประจักษ์โดยผ่านสิ่งที่ประจักษ์แล้ว และ (3) ความรู้จากการบอกเล่า คือความรู้จากการบอกเล่าของผู้ที่เชื่อถือได้ ส่วนพุทธปรัชญาเถรวาทความรู้มี  2 แบบ คือ (1) ความรู้แบบประจักษ์ คือความรู้แบบสมมติ (2) ความรู้แบบอัชฌัตติกญาณ คือความรู้แบบปรมัตถสัจจะ หลักเกณฑ์ใช้ในการตัดสินความรู้ ปรัชญาสางขยะมี 3 ประการ คือ (1) ประมาตะ ผู้รู้ (2) ประเมยะ อารมณ์ที่ถูกรู้ (3) ประมาณะ บ่อเกิดแห่งความรู้ ส่วนพุทธปรัชญาเถรวาทใช้หลักกาลามสูตร 10 ประการเป็นเกณฑ์ตัดสินความรู้