ตำนานพุทธประวัติพื้นบ้านกับการสร้างภูมิทัศน์วัฒนธรรมในจังหวัดบึงกาฬ

บทคัดย่อ

บทความฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการใช้เรื่องเล่าตำนานพุทธประวัติพื้นบ้านที่มีต่อการสร้างความหมายเกี่ยวกับภูมิทัศน์ทางวัฒนธรรมในพื้นที่ชุมชนจังหวัดบึงกาฬ ข้อมูลที่นำมาศึกษาเป็นเรื่องราวที่ปรากฏอยู่ในประเพณีการบอกเล่าที่ได้จากการสัมภาษณ์ปราชญ์และผู้รู้ในชุมชนแห่งนี้ โดยประยุกต์ใช้กรอบแนวคิดเกี่ยวกับเรื่องเล่า ภูมิทัศน์วัฒนธรรม และบทบาทหน้าที่ทางคติชนวิทยามาเป็นแนวทางในการวิเคราะห์ ผลการศึกษาพบว่า ตำนานพุทธประวัติพื้นบ้านที่อยู่ในการรับรู้ของชาวบ้านเป็นเรื่องราวที่มีความโยงใยกับพระพุทธเจ้า โดยถูกอธิบายผ่านปรากฏการณ์เหนือธรรมชาติที่เชื่อว่าเกิดขึ้นจากการดลบันดาลของอำนาจสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในฐานะอารักษ์ทางพุทธศาสนา เพื่อน้อมถวายเป็นพุทธบูชาแด่พระพุทธเจ้า รวมถึงวิถีปฏิบัติในเชิงความเชื่อและพิธีกรรมอันเป็นการแสดงออกถึงการบูชาสัญลักษณ์ศักดิ์สิทธิ์ที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธเจ้า อีกทั้งยังเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับอดีตชาติของพระพุทธเจ้าซึ่งถูกอธิบายในลักษณะของเรื่องเล่าเกี่ยวกับพระโพธิสัตว์ที่มีรูปแบบเป็นนิทานชาดกแบบพื้นบ้าน นอกจากนี้ตำนานพุทธประวัติยังเกี่ยวข้องกับเรื่องราวชีวิตของพระเกจิอาจารย์ที่ผู้คนนับถือศรัทธาในฐานะบุคคลศักดิ์สิทธิ์ทางพุทธศาสนาที่เชื่อว่ามีคุณวิเศษ รวมถึงเรื่องราวเกี่ยวกับพุทธวัตถุอันเป็นวัตถุสิ่งแทนรูปเคารพของพระพุทธเจ้าที่ผู้คนสร้างขึ้นไว้เป็นที่สักการบูชา ตลอดจนเรื่องราวเกี่ยวกับสัตว์สัญลักษณ์ที่มีความเกี่ยวโยงกับแนวคิดทางพุทธศาสนาด้วย ตำนานเหล่านี้ล้วนมีบทบาทสำคัญต่อการอธิบายให้เห็นเกี่ยวกับสภาพแวดล้อมทางกายภาพของพื้นที่ต่าง ๆ ในจังหวัดบึงกาฬ ไม่ว่าจะเป็นป่าไม้ ก้อนหิน ถ้ำ แม่น้ำ เกาะแก่ง และถ้ำใต้น้ำ อันเป็นภูมิทัศน์ทางวัฒนธรรมที่ผู้คนต่างรับรู้ร่วมกัน ความสำคัญของตำนานพุทธประวัติที่ได้บอกเล่าสืบทอดต่อกันมา แสดงให้เห็นบทบาทหน้าที่ของเรื่องเล่าทางคติชนวิทยาที่สามารถใช้เป็นเครื่องสะท้อนวิธีคิด โลกทัศน์ ค่านิยม และวิถีชีวิตความผูกพันระหว่างผู้คนกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในชุมชนอีสานลุ่มน้ำโขงแห่งนี้ได้อย่างน่าสนใจ