ผู้ใช้อำนาจปกครองตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. 2446 – พ.ศ. 2561

บทคัดย่อ

คณะสงฆ์เป็นองค์กรทางศาสนาที่ใหญ่ที่สุดในประเทศไทย แม้จะไม่มีอำนาจโดยตรงทางการเมือง แต่ก็ไม่อาจปฏิเสธได้ว่าคณะสงฆ์มีอำนาจแฝง และมีอิทธิพลต่อการดำรงชีวิตของผู้คนเป็นจำนวนมาก รัฐจึงกำหนดให้มีพระราชบัญญัติคณะสงฆ์เพื่อบริหารกิจการคณะสงฆ์ให้ดำเนินไปได้ตามหลักพระธรรมวินัย และตามหลักการปกครองแห่งรัฐ บทความนี้จึงศึกษาพัฒนาการของผู้ใช้อำนาจการปกครองคณะสงฆ์ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ ตั้งแต่พระราชบัญญัติลักษณะการปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ.121 ถึง พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ 4) พ.ศ.2561 โดยการศึกษาเอกสาร วิเคราะห์เชิงลึกและพรรณนาวิเคราะห์ เพื่อศึกษาว่ามีผู้ใดเป็นผู้ใช้อำนาจหรืองดเว้นการใช้อำนาจอย่างไร ผลการศึกษาพบว่า ผู้ใช้อำนาจปกครอง ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ประกอบด้วย 2 กลุ่ม ได้แก่ 1) สถาบันพระมหากษัตริย์ โดยทรงใช้อำนาจผ่านการแต่งตั้งถอดถอนสมณศักดิ์และตำแหน่งสำคัญในคณะสงฆ์ 2) กลุ่มพระสงฆ์ผู้ดำรงตำแหน่งสำคัญคือสมเด็จพระสังฆราชและมหาเถรสมาคม ใช้อำนาจบริหาร อำนาจนิติบัญญัติ และอำนาจตุลาการ นอกจากนี้อำนาจของสถาบันพระมหากษัตริย์ในการปกครองคณะสงฆ์จะมากหรือน้อย ยังสัมพันธ์ถึงอุดมการณ์ทางการเมืองของรัฐบาลในแต่ละยุคสมัย โดยเฉพาะพระราชบัญญัติการปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ.121 และพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ.2561 พระมหากษัตริย์มีอำนาจในการปกครองคณะสงฆ์มาก แตกต่างจากพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ.2484, พ.ศ.2505, และฉบับแก้ไขเพิ่มเติมอื่น ๆ การที่คณะสงฆ์มีผู้ใช้อำนาจเพียง 2 กลุ่ม ทำให้ขาดการตรวจสอบการเกิดระบอบอุปถัมภ์ในคณะสงฆ์ ซึ่งจำเป็นต้องแก้ไขเพื่อให้คณะสงฆ์เป็นองค์กรที่ตรวจสอบได้จากอำนาจรัฐ องค์กรอิสระ และพุทธศาสนิกชนทั่วไป