การกำหนดแนวทางปฏิบัติทาง “จริยธรรม” สำหรับนักข่าวพลเมือง ยุคสื่อสังคมออนไลน์

บทคัดย่อ

        การวิจัยเรื่อง การกำหนดแนวทางปฏิบัติทาง “จริยธรรม” สำหรับนักข่าวพลเมือง ยุคสื่อสังคมออนไลน์ มีวัตถุประสงค์และวิธีการวิจัย ดังนี้ 1) เพื่อกำหนดแนวทางปฏิบัติทางจริยธรรมสำหรับนักข่าวพลเมืองในยุคสื่อสังคมออนไลน์ ผ่านกระบวนการระดมความคิดเห็นด้วยเทคนิคเดลฟาย (Delphi technique) จากผู้เชี่ยวชาญด้านวารสารศาสตร์และผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย จำนวน 20 คน และ 2) เพื่อประเมินแนวปฏิบัติทางจริยธรรมที่กำหนดขึ้นมาจากวิธีการเดลฟาย โดยนำไปให้กลุ่มนักข่าวพลเมืองจำนวน 35 คนที่ปฏิบัติงานจริงในภาคสนามและเป็นผู้มีส่วนได้ส่วนเสียโดยตรงประเมินความคิดเห็น

        ผลการวิจัยพบความหมายของนักข่าวพลเมืองว่าประกอบด้วยลักษณะสำคัญ 4 ส่วนด้วยกัน ได้แก่ (1) เป็นประชาชนที่สนใจสื่อสารข้อมูลข่าวสาร ความคิดและความรู้ โดยไม่จำเป็นต้องสังกัดองค์กรสื่อหรือผ่านการอบรมวิชาชีพสื่อ (2) เป็นผู้ใกล้ชิดในเหตุการณ์หรือมีความเชี่ยวชาญในเรื่องที่สื่อสารออกสู่สาธารณะ (3) เป็นผู้คำนึงถึงความรับผิดชอบและผลกระทบต่อสังคม ชุมชน ด้วยวัตถุประสงค์ต่าง ๆ กัน (4) มีความสามารถในการใช้เทคโนโลยีการสื่อสาร เช่น สื่อสังคมออนไลน์หรือสื่ออื่น นอกจากนี้ยังเห็นว่านักข่าวพลเมืองมีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนประเด็นสังคมบางประการ และมีบทบาทในการกำหนดวาระข่าวสารจนทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมด้วย

        สำหรับแนวทางปฏิบัติจริยธรรมที่สำคัญสำหรับนักข่าวพลเมือง ผลจากการวิจัยพบว่ามีจำนวน 37 ข้อ  แบ่งเป็น 10 ด้าน ได้แก่ (1) ความมีคุณภาพถูกต้องรอบด้าน (2) ความน่าเชื่อถือแหล่งข้อมูล (3) การเคารพผลงานผู้อื่น (4) ความไม่ลำเอียงหรือมีอคติ (5) การปกป้องศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (6) การไม่สร้างความเกลียดชัง (7) การเคารพสิทธิส่วนบุคคล (8) การไม่มีผลประโยชน์แอบแฝง (9) การคำนึงถึงความมั่นคง  และ (10) การเคารพศาสนาและความเชื่อส่วนบุคคล

        ส่วนด้านกลไกการดูแลและส่งเสริมจริยธรรม มี 8 ข้อ คือ (1) เน้นผู้ให้บริการสร้างระบบรายงานความผิดพลาด (2) ช่วยกันเผยแพร่การรู้เท่าทันสื่อ (3) ส่งเสริมการแลกเปลี่ยนเรียนรู้จริยธรรมสื่อ (4) สนับสนุนผู้ใช้อินเทอร์เน็ตมีส่วนร่วมตรวจสอบการทำผิดจริยธรรม (5) จัดทำคู่มือจริยธรรมนักข่าวพลเมือง (6) ทุกภาคส่วนช่วยกันสร้างเครือข่ายสอดส่องผู้ทำผิดจริยธรรมสื่อ (7) ส่งเสริมการเรียนรู้จริยธรรมสื่อในสถาบันการศึกษา และ (8) ภาครัฐสร้างกลไกคุ้มครองและสนับสนุนนักข่าวพลเมืองที่มีคุณธรรม

        ผลสรุปการประเมินความคิดเห็นกลุ่มนักข่าวพลเมืองที่ปฏิบัติงานจริงในภาคสนามต่อแนวทางปฏิบัติทางจริยธรรมและกลไกการดูแลส่งเสริมจริยธรรมที่ได้ พบว่ามีความคิดเห็นในเชิงยอมรับและสอดคล้องกับผู้เชี่ยวชาญด้านวารสารศาสตร์เกือบทั้งหมด โดยมีเพียงจริยธรรมบางด้านที่ยังมีความคิดเห็นแตกต่างอยู่บ้าง ได้แก่ ด้านผลประโยชน์แอบแฝง ด้านความไม่ลำเอียงอคติ และประเด็นจริยธรรมที่มีความละเอียดอ่อน ได้แก่ ด้านความมั่นคง ด้านศาสนากับความเชื่อส่วนบุคคล