แนวคิดตรรกศาสตร์ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎก
Article Sidebar
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทความวิจัยมีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาแนวคิดตรรกศาสตร์ทั่วไป 2) เพื่อวิเคราะห์แนวคิดตรรกศาสตร์ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎก 3) เพื่อนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับตรรกศาสตร์ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎก เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยศึกษาข้อมูลจากพระไตรปิฎก อรรถกถา และผลงานทางวิชาการต่าง ๆ จากนั้น วิเคราะห์ข้อมูลด้วยการวิเคราะห์เชิงเนื้อหาและเชิงพรรณนา ผลการวิจัยพบว่า 1) แนวคิดตรรกศาสตร์ทั่วไปมี 2 รูปแบบ คือ นิรนัยและอุปนัย ส่วนพัฒนาการทางตรรกศาสตร์มีทั้งลักษณะแบบปฏิทรรศน์ วิภาษวิธี วิธีนิรนัย วิธีอุปนัย วิธีการของมิลล์ กฎปฏิพัฒนาการ ตรรกศาสตร์สัญลักษณ์ 2) การวิเคราะห์แนวคิดตรรกศาสตร์ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎกมี 2 แนวคิดหลัก คือ (1) ตรรกศาสตร์ที่ปรากฏในพระสูตรโดยตรง ซึ่งมีท่าทีปฏิเสธตรรกะดังปรากฏในพรหมชาลสูตร สันทกสูตร อายาจนสูตร กาลามสูตร อปัณณกชาดก (2) การใช้เหตุผลในพระสูตรที่สอดคล้องกับตรรกศาสตร์ตะวันตก ดังปรากฏในอภยราชกุมารสูตร โคตมีสูตร อนัตตลักขณสูตร วิสาขาสูตร ปุณณิกาเถรีคาถา 3) การนำเสนอองค์ความรู้เกี่ยวกับตรรกศาสตร์ในคัมภีร์พระสุตตันตปิฎกพบประเด็นสำคัญ 2 ลักษณะ คือ (1) ท่าทีการปฏิเสธตรรกศาสตร์ในพระสูตรเพราะเป็นกลุ่มลัทธิตรรกะ (2) การใช้เหตุผลในพระสูตรที่สอดคล้องกับตรรกศาสตร์ตะวันตก เพราะเกิดการใช้เหตุผลที่เกิดจากการเล่นแง่ที่ผิดแบบปฏิบท การแสดงอุบายการแนะนำให้เข้าใจความหมายของเอกัตถศัพท์ การถาม-ตอบเพื่ออธิบายทฤษฎีอนัตตา การสอนโดยอ้างเหตุผลด้วยปุจฉา-ฐปนา-ปาปนา-โรปนาเพื่ออธิบายการใช้ศัพท์ให้ตรงกัน และการใช้เหตุผลเชิงคุณค่าของเนื้อหาเพื่อล้างคำสอนในปรัชญาพราหมณ์-ฮินดู องค์ความรู้จากการวิจัยพบแนวคิดหลัก 2 ลักษณะ คือ 1) ท่าทีการปฏิเสธตรรกศาสตร์ที่มีลักษณะเชิงลบ 3 ประการ คือ (1) คำปฏิเสธที่ระบุกลุ่มลัทธิตรรกะโดยตรง (2) คำปฏิเสธที่ระบุกลุ่มลัทธิตรรกะโดยอ้อม (3) คำปฏิเสธที่ระบุความเชื่อมโยงเหตุผลของการใช้ตรรกะ 2) ท่าทีความสอดคล้องของพระสูตรกับตรรกศาสตร์ตะวันตกที่เป็นตรรกศาสตร์เนื้อหา จำแนกเป็น 4 ประการ คือ (1) การใช้เหตุผลเล่นแง่ที่ผิดแบบปฏิบท (2) การใช้เหตุผลในแง่ศัพท์สนทนาแบบเอกัตถะ (3) การใช้เหตุผลในการปุจฉา-วิสัชนาพิสูจน์ทฤษฎี (4) การใช้เหตุผลเชิงคุณค่าของเนื้อหา
Article Details
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
- บทความที่ได้รับการตีพิมพ์เป็นลิขสิทธิ์ของวารสาร มจร พุทธศาสตร์ปริทรรศน์
- ข้อความใดๆ ที่ปรากฎในบทความที่ได้รับการตีพิมพ์ในวารสาร ถือเป็นความรับผิดชอบของผู้เขียนบทความ และข้อคิดเห็นนั้นไม่ถือว่าเป็นทัศนะและความรับผิดชอบของกองบรรณาธิการวารสาร มจร พุทธศาสตร์ปริทรรศน์
เอกสารอ้างอิง
กีรติ บุญเจือ. (2542). ตรรกวิทยาทั่วไป. พิมพ์ครั้งที่ 17. กรุงเทพฯ: ไทยวัฒนาพานิช.
กีรติ บุญเจือ. (2550). ตรรกวิทยาและตรรกวิทยาสัญลักษณ์เบื้องต้น. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
จำนงค์ ทองประเสริฐ. (2548). ตรรกศาสตร์: ศิลปะแห่งการนิยามความหมายและการให้เหตุผล. พิมพ์ครั้งที่ 12. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย.
ชยติลเลเก, เค. เอ็น. (เขียน). สมหวัง แก้วสุฟอง (แปล). (2556). พุทธญาณวิทยา. พระนครศรีอยุธยา: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
ณัฐวุฒิ เเจ็ดสูงเนิน. (2553). การศึกษาเชิงวิเคราะห์เรื่องการอ้างเหตุผลในคัมภีร์กถาวัตถุ. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาปรัชญาคณะศิลปศาสตร์: มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
พระยาไพศาลศิลปสาตร. (2543). ตรรกวิทยา. พิมพ์ครั้งที่ 3. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์.
มหามกุฏราชวิทยาลัย. (2556). มิลินทปัญหา ฉบับแปลในมหามกุฏราชวิทยาลัย. พิมพ์ครั้งที่ 5. กรุงเทพฯ: มหา มกุฏราชวิทยาลัย.
มหามกุฏราชวิทยาลัย. (2557). พระไตรปิฎกและอรรถกถาแปล เล่ม 11, 20, 22, 25, 27, 34, 44, 54, 55. พิมพ์ครั้งที่ 9. นครปฐม: โรงพิมพ์มหามกุฏราชวิทยาลัย.
วศิน อินทสระ. (2548). ตรรกศาสตร์พุทธศาสนา. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: ธรรมดา.
วิทยา ศักยาภินันท์. (2548). พระพุทธศาสนากับตรรกศาสตร์: มนุษย์ควรคิดอะไรและมนุษย์คิดอย่างไร. วารสารมนุษยศาสตร์. 13, 11-20.
ศิริศักดิ์ อภิศักดิ์มนตรี และธณิกานต์ วรธรรมานนท์. (2564). การวิเคราะห์มิลินทปัญหา. วารสารพุทธศิลปกรรม. 4(1), 1-31.
สิทธิ์ บุตรอินทร์. (2556). พุทธตรรกศาสตร์. วารสารพุทธศาสน์ศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. 20(3), 9-30.
สุเชาวน์ พลอยชุม. (2558). การใช้เหตุผลในพุทธปรัชญาเถรวาท. วารสารบัณฑิตศาส์น มมร.. 13(1), 23-35.
Chakraborti, C. (2006). Logic: Informal, Symbolic, and Inductive. New Delhi: Prentice-Hall of India Pvt.
Copi, I. M., Cohen, C. & McMahon, K. (2014). Introduction to Logic. 14thed.. Harlow: Pearson Education Limited.
Schumann, A. (2019). On the Origin of Indian Logic from the Viewpoint of the Pali Canon. Logica Universalis. (13), 347–393.
Stcherbatsky, F. T. (1984). Buddhist Logic Vol. I. New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers Pvt. Ltd.
Stebbing, L. S. (1942). A Modern Introduction to Logic. 3rded. London: Methuen & Co. Ltd.
