แนวทางการกำหนดรู้เวทนาในเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานเพื่อส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 1) เพื่อศึกษาเวทนาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท 2)  เพื่อศึกษาหลักธรรมที่ส่งเสริมเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานในการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา 3) เพื่อนำเสนอแนวทางการกำหนดรู้เวทนาในเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานเพื่อส่งเสริมการปฏิบัติวิปัสสนาภาวนา เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพแบบวิจัยเอกสาร โดยการศึกษาข้อมูลจากคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท  สรุปวิเคราะห์ เรียบเรียง บรรยายเชิงพรรณนา ผลการวิจัย พบว่า 1) เวทนาในคัมภีร์พระพุทธศาสนาเถรวาท คือ ความเสวยอารมณ์ที่เป็นสุขบ้าง ทุกข์บ้าง ไม่สุขไม่ทุกข์บ้าง มีการรับรู้อารมณ์หรือสิ่งมากระทบสัมผัสทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ได้แก่ เย็น ร้อน อ่อน แข็ง เป็นต้น แล้วเกิดความรู้สึกจากการกระทบสัมผัสนั้นอย่างใดอย่างหนึ่ง ในการกำหนดรู้เวทนาจะที่ต้องอาศัยความเพียรและกำลังใจของผู้ปฏิบัติที่เข้มแข็งเป็นอันมากเพราะสภาวะของเวทนานั้น 2)  หลักความเพียรที่ส่งเสริมเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน ได้แก่ ความเพียร คือ อาตาปีหรือ วิริยะ แปลว่า ความเพียรเครื่องเผากิเลส  ความอาจหาญ แกล้วกล้า บากบั่น ก้าวไป ใจสู้ ไม่ย่อท้อไม่หวั่นกลัวต่ออุปสรรคและความยากลำบาก ความเพียรที่เป็นสัมมาวายามะ เป็นความเพียรชอบที่มีลักษณะพึงละความชั่วที่เกิดขึ้นแล้วระวังความชั่วที่ยังไม่เกิดขึ้นเกิดขึ้นมาใหม่ สร้างกุศลธรรมความดีใหม่ให้เกิดขึ้น 3) การรับรู้ลักษณะพิเศษของสุขเวทนา โดยรับเอาอารมณ์อันเป็นเหตุแห่งความสุข หมายถึง การรับรู้เหตุใกล้ของเวทนา คือ อารมณ์ที่น่าชอบใจ ดังนั้น เมื่อมีสุขเวทนาเกิดขึ้น พระโยคาวจรผู้ปฏิบัติกำหนดรู้เท่าทันต่อสุขเวทนาว่า สุขหนอ ดีใจหนอ อิ่มใจหนอเป็นต้น เพื่อรู้เท่าทันต่อสุขเวทนาที่เกิดขึ้น มีความเพียร (อาตาปี) ในเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานกล่าวคือ พระโยคาวจรมีความเพียรในการกำหนดรู้เวทนา 9 ประการตามหลักเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐานจึงเป็นการตัดวงจรของสังสารวัฏอย่างแท้จริง เมื่อตัณหาไม่เกิด อุปาทาน ภพ ชาติ ชราและมรณะก็เกิดขึ้นไม่ได้ วนเวียนของสังสารวัฏที่เริ่มต้นจากตัณหาก็ถูกขจัดไปได้ องค์ความรู้ที่ได้จากการวิจัยเป็นแบบ “ASSA+3 Model”