ญาณ 16 ในฐานะเครื่องมือวัดความก้าวหน้าในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน

บทคัดย่อ

บทความ “ญาณ 16 ในฐานะเครื่องมือวัดความก้าวหน้าในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน” เป็นการศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับญาณ 16 ในพระพุทธศาสนา การปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานตามหลักสติปัฏฐาน 4 และกระบวนทัศน์ของญาณ 16 ในฐานะเครื่องมือวัดความก้าวหน้าในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน ผลการศึกษาพบว่า ญาณหมายถึงความรู้หรือปัญญา แต่ญาณที่จะสามารถทำลายล้างกิเลสได้อย่างเด็ดขาดนั้นเป็นญาณที่เป็นผลจากการเจริญวิปัสสนากรรมฐานเท่านั้น ญาณ 16 ในพระพุทธศาสนา มีมาในปฏิสัมภิทามรรค และคัมภีร์วิสุทธิมรรค เป็นญาณที่เกิดแก่ผู้บำเพ็ญวิปัสสนาโดยลำดับตั้งแต่ต้นจนถึง มรรค ผล นิพพาน โครงสร้างของญาณ 16 โดยทั่วไปมี 3 ระดับ ในวิสุทธิมรรค ประกอบด้วย 3 ระดับ คือ สีลวิสุทธิ จิตตวิสุทธิ และ ปัญญา ในปฏิสัมภิทามรรคมีญาณ 73 แต่ไม่ระบุชื่อ วิปัสสนาจารย์สายพม่าได้เรียบเรียงญาณ 16 จากปฏิสัมภิทามรรคและคัมภีร์วิสุทธิมรรค การปฏิบัติกรรมฐานในพระพุทธศาสนา มี 2 แนวทาง ได้แก่ สมถกรรมฐาน การฝึกอบรมจิตให้เกิดความสงบ และ วิปัสสนากรรมฐานที่เป็นหลักการปฏิบัติเพื่อพัฒนาจิตที่มีปรากฏอยู่เฉพาะในพระพุทธศาสนาเท่านั้น เป็นการปฏิบัติในสติปัฏฐาน 4 การมีสติตั้งมั่นอยู่ที่ฐานทั้ง 4 ได้แก่ กายานุปัสสนา เวทนานุปัสสนา จิตตานุปัสสนา ธรรมานุปัสสนา เป็นการกำจัดกิเลส หรือ ตัดสังโยชน์ในวัฏสงสาร กระบวนทัศน์ของญาณ 16 ในการชี้วัดความก้าวหน้าในการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานนั้นเป็นผลที่เนื่องมาจากการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานในหลัก สติปัฏฐาน 4 เป็นกระบวนทัศน์ในวิปัสสนาญาณที่เป็นปฏิเวธที่มีความเกี่ยวเนื่องจากการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐาน จนเกิดความรู้ ความเข้าใจในการปฏิบัติของแต่ละคนว่า ได้ดำเนินไปอย่างถูกต้อง รู้จริง และญาณนั้นพัฒนาได้ตามลำดับ ด้วยการกําหนดรู้ จิตรับรู้ในปัจจุบันขณะ การเข้าใจในเรื่องระดับญาณจะเปรียบเสมือนกระจกที่ส่องให้เห็นว่าผู้ปฏิบัติมีความก้าวหน้าไปเพียงใด