ความมีอยู่ของเวลา : การศึกษาเชิงวิพากษ์ในพุทธปรัชญาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความวิชาการเรื่อง “ความมีอยู่ของเวลา : การศึกษาเชิงวิพากษ์ในพุทธปรัชญา เถรวาท” นี้ ผู้เขียนประสงค์จะตอบปัญหาทางปรัชญาว่า เวลาในพุทธปรัชญาเถรวาทมีอยู่แบบ ภววิสัยหรือแบบอัตวิสัย หรือเวลามีอยู่ทั้งสองแบบ? โดยการวิเคราะห์ข้อมูลจากเอกสาร การวิเคราะห์แนวคิดว่าด้วยความมีอยู่ของเวลาในทัศนะของสรวาสติวาทและเสาตรานติกะ ซึ่งเป็นสำนักพุทธปรัชญาเถรวาทยุคสันสกฤต พบว่า ในทัศนะของสรวาสติวาทนั้น เวลามีอยู่ทั้งแบบภววิสัยและแบบอัตวิสัย และเวลามีอยู่จริงตลอดทั้งกาล 3 คือ อดีตกาล ปัจจุบันกาล และอนาคตกาล ส่วนทัศนะของเสาตรานติกะมีเพียงความมีอยู่ของเวลาแบบอัตวิสัย และความมีอยู่ของเวลาที่เป็นปัจจุบันขณะเท่านั้น สำหรับพุทธปรัชญาเถรวาทยุคบาลีมีทัศนะว่า เวลามีอยู่ทั้งแบบภววิสัย และแบบอัตวิสัย เวลาแบบภววิสัยคือเวลาที่ไหลเลื่อนไปของสรรพสิ่งตามกฎอิทัปปัจจยตา และเวลาแบบอัตวิสัยคือเวลาในการรับรู้ธรรมของมนุษย์ ความมีอยู่ของเวลาในทัศนะของพุทธปรัชญาเถรวาทยุคบาลีจึงมีความต่างกับความมีอยู่ของเวลาในทัศนะของสรวาสติวาทและเสาตรานติกะ ด้วยเหตุว่า พุทธปรัชญาเถรวาททั้งสามสำนักมีแนวคิดว่าด้วยความมีอยู่ของสรรพสิ่งต่างกัน ผู้เขียนไม่เห็นด้วยกับการยืนยันความมีอยู่ของเวลาที่เที่ยงแท้ทั้งอดีตกาล ปัจจุบันกาล และอนาคตกาล ในทัศนะของสรวาสติวาส เพราะไม่สามารถอธิบายความหลุดพ้นจากทุกข์ได้ ผู้เขียนไม่เห็นด้วยกับทัศนะของเสาตรานติกะที่ยืนยันเพียงความมีอยู่จริงของปัจจุบันกาล และเห็นว่าสรรพสิ่งมีลักษณะพลวัตและดับสูญไป เพราะทำให้มีปัญหาในการรับรู้ธรรมปัจจุบันขณะของมนุษย์ เมื่อมนุษย์ไม่อาจรู้ธรรมตามกาลได้ มนุษย์จะพัฒนาตนเพื่อบรรลุนิพพานได้อย่างไร ผู้เขียนเห็นด้วยกับทัศนะความมีอยู่ของเวลาในพุทธปรัชญาเถรวาทยุคบาลี เพราะความมีอยู่ของเวลาเป็นสภาวะแห่งความเป็นจริงของปรมัตถธรรมที่เป็นไปตามหลักอิทัปปัจจยตา สามารถอธิบายธรรมตามกาล และการรู้กาลตามธรรม เพื่อการหลุดพ้นจากความทุกข์และการบรรลุนิพพานของมนุษย์ได้