ปณามคาถา : แนวคิดและรูปแบบการไหว้ครูในคัมภีร์พระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อนำเสนอแนวคิดและรูปแบบการไหว้ครูในคัมภีร์พระพุทธศาสนา ผลการศึกษาพบว่า แนวคิดการไหว้ครูในคัมภีร์พระพุทธศาสนาปรากฏในรูปแบบของการกล่าวสรรเสริญโดยปราศจากเงื่อนไข แต่ก็มีบางแห่งที่มุ่งประโยชน์ขอพรคุ้มครองป้องกัน และมิได้กล่าวสรรเสริญเฉพาะพระพุทธเจ้าหรือพระรัตนตรัยเท่านั้น ยังรวมถึงพลังธรรมชาติและสิ่งศักดิ์สิทธิ์อย่างอื่นร่วมอีกด้วย และค่อย ๆ พัฒนามาเป็นการสรรเสริญเฉพาะพระรัตนตรัยในภายหลัง รูปแบบการไหว้ครูในคัมภีร์พระพุทธศาสนาปรากฏชัดเจนในตอนต้นของคัมภีร์ชั้นกลาง มีอรรถกถาและฎีกาเป็นต้น นอกจากนี้แล้วยังพบในวรรณกรรมพระพุทธศาสนาบาลีที่แต่งในประเทศไทยอีกด้วย โดยเฉพาะอย่างยิ่งวรรณคดีของพระสิริมังคลาจารย์ ซึ่งท่านได้รจนาคัมภีร์สำคัญทางพระพุทธศาสนาไว้ 4 คัมภีร์ ได้แก่ 1. เวสสันตรทีปนี 2. จักรวาลทีปนี 3. สังขยาปกาสกฎีกา 4. มังคลัตถทีปนี ซึ่งปรากฏบทไหว้ครูในตอนต้นของทุกคัมภีร์ มีรูปแบบการประพันธ์เป็นประเภทร้อยกรอง (ปัชชะ) ใช้รูปแบบปัฐยาวัตคาถาในการประพันธ์ทั้งสิ้น มีศิลปะการประพันธ์ที่ยอดเยี่ยม ควรค่าแก่การศึกษาและเป็นแบบอย่างของการประพันธ์ มีคุณค่าทางสังคมในฐานะเป็นแบบอย่างของการถ่ายทอดความรู การรักษาขนบธรรมเนียมอันดีงามของการประพันธ์ และการอ่อนน้อมถ่อมตนเคารพต่อบูชาครูอาจารย์อีกด้วย