อายตนะกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนา

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาแนวคิดเรื่องอายตนะ และเพื่อวิเคราะห์อายตนะกับการบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนา โดยใช้การศึกษาจากเอกสาร หนังสือและบทความที่เกี่ยวข้อง ผลการศึกษาพบว่า การบรรลุธรรมในพระพุทธศาสนา มีการบรรลุธรรมด้วยอารมณ์กรรมฐานหลากหลาย เช่น ในมหาสติปัฏฐาน 4 คือ 1.หมวดกายานุปัสสนาสติปัฏฐาน มี 7 หมวดย่อย 2.หมวดเวทนานุปัสสนาสติปัฏฐาน มี 9 ข้อ 3.หมวดจิตตานุปัสสนาสติปัฏฐาน มี 16 ข้อ 4.หมวดธรรมมานุปัสสนาสติปัฏฐาน มี 5 หมวดย่อย ซึ่งสามารถบรรลุธรรมได้ทุกหมวด แต่ในบทความนี้ได้ยกเอาการบรรลุธรรมด้วยหัวข้อธรรม คือ อายตนะ มานำเสนอ ก็คือการสัมผัส ระหว่าง ตา กับ รูป หู กับ เสียง จมูกกับ กลิ่น ลิ้น กับ รส กาย กับ การสัมผัส ใจ กับ อารมณ์ที่รู้คิดนึก และเกิดเวทนาตามมา มีสัญเจตนาต่างๆ ทาง 6 ทวาร เมื่อได้เจริญวิปัสสนากรรมฐาน จนเห็นความไม่เที่ยงแปรปรวน คือ อนิจจัง เป็นต้น ตามนัยของวิปัสสนาญาณ ขณะที่ถึงมรรคญาณ ย่อมปหานกิเลส คือ โลภะ โทสะ โมหะได้ และผลญาณเสวยอารมณ์นิพพาน อันเป็นผลจิต (วิปากจิต) การละกิเลสขั้นสูงสุด ก็จะได้บรรลุเป็นพระอรหันต์บุคคลได้ทำกิจหน้าที่ในพระพุทธศาสนาเสร็จสิ้นไม่ต้องเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป อายตนะกับการบรรลุธรรมจึงมีความสำคัญต่อผู้ต้องการบรรลุเป็นพระอริยบุคคล หรือสำคัญต่อศาสนิกชนยิ่งนับเป็นธรรมะอีกหมวดหนึ่งที่น่าสนใจ ตัวอย่าง พระราหุลซึ่งบรรลุธรรมโดยการฟังธรรมเรื่อง อายตนะ จากพระพุทธเจ้า แล้วนำไปปฏิบัติกรรมฐานตามที่ได้เรียนรู้มา จนได้เป็นพระอริยบุคคลในพระพุทธศาสนา