เกณฑ์ตัดสินความมีอยู่ของผีในพระพุทธศาสนาเถรวาท

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาเกณฑ์ตัดสินความมีอยู่ของผีในพระพุทธศาสนาเถรวาท โดยศึกษาจากเอกสารเป็นหลัก จากการศึกษาพบว่า ความเชื่อเรื่อง “ผี” เป็นความเชื่อดั้งเดิมของมนุษย์ที่มีมาช้านานและปรากฏอยู่ในสังคมต่างๆ ทุกยุคทุกสมัย ในสังคมชาวไทยพุทธก็มีความเชื่อในเรื่องนี้เช่นเดียวกับสังคมชนชาติอื่นทั่วไป ความเชื่อเรื่อง “ ผี” เมื่อศึกษาวิเคราะห์โดยภาพรวมแล้วพอจะจําแนกออกไปเป็น 3 ประเภท คือ 1. ผีชั้นสูง หรือผีดี ได้แก่จําพวก “เทพ” ซึ่งแบ่งออกได้เป็นเทพ ชั้นสูง และเทพทั่วไป 2. ผีชั้นกลาง หรือผีก้ำกึ่งดีร้าย ซึ่งแบ่งได้หลายกลุ่ม ได้แก่ ผีประจําทรัพยากรที่มนุษย์สร้างขึ้น ผีประจําบ้านเมืองและถิ่นที่อยู่อาศัย ผีบรรพบุรุษ เป็นต้น 3. ผีชั้นต่ำ หรือผีร้าย ซึ่งแบ่งออกได้เป็นผีร้ายที่มีอยู่ในธรรมชาติทั่วไป และผีร้ายที่อยู่ในนรก เนื่องจาก “ผี” เป็น “สัญลักษณ์เชิงอํานาจ” ซึ่งเป็นการเน้นที่ “ ความหมาย ” มากกว่า “ความจริง” ดังนั้น ความเชื่อและพิธีกรรมของชาวไทยพุทธ จึงเข้ามามีบทบาทในสังคมอย่างไพศาล โดยเข้ามาเกี่ยวข้องกับชีวิตมนุษย์ตั้งแต่เกิดจนตาย และเกี่ยวข้องกับการกําหนดกฎเกณฑ์ซึ่งส่งผลต่อการจัดระเบียบทางสังคม ทั้งนี้เนื่องจากความเชื่อในอํานาจของ “ ผี” มีอิทธิพลต่อการควบคุมพฤติกรรมของบุคคลในสังคม เมื่อศึกษาวิเคราะห์โดยภาพรวมแล้วพอจะจําแนกบทบาททางสังคมของความเชื่อและพิธีกรรมเกี่ยวกับการนับถือ “ผี” เป็นหลายลักษณะ บทบาทที่ปรากฏค่อนข้างเด่นชัด ได้แก่ บทบาทเกี่ยวกับการดูแลรักษาทรัพยากรธรรมชาติ บทบาทเกี่ยวกับการประกอบอาชีพ บทบาทเกี่ยวกับการสร้างขวัญและกําลังใจ บทบาทเกี่ยวกับการสร้างพลังอํานาจของบุคคล และบทบาทเกี่ยวกับการเสี่ยงโชคเสี่ยงทาย