พระปฐมสมโพธิกถา: การเปรียบเทียบความสัมพันธ์ระหว่างวรรณกรรมพุทธประวัติกับจิตรกรรมฝาผนังวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหาร สู่การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์ 2 ประการ คือ 1) เพื่อศึกษาเปรียบเทียบเหตุการณ์ระหว่างภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหารกับวรรณกรรมพุทธประวัติปฐมสมโพธิกถา และ 2) เพื่อศึกษาลักษณะเด่นของภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหารที่ส่งผลสู่การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพโดยใช้กลุ่มข้อมูลภาพจิตรกรรมจำนวน 14 ช่องภาพ และวรรณกรรมปฐมสมโพธิกถาจำนวน 29 ปริจเฉท เปรียบเทียบความสัมพันธ์เหตุการณ์พุทธประวัติ แต่บทความวิจัยนี้จะขอยกตัวอย่างการวิเคราะห์เพียง 1 ช่อง ภาพ คือ ช่องภาพที่ 7 ตอน ผจญมาร เปรียบเทียบเหตุการณ์กับปฐมสมโพธิกถา ปริจเฉทที่ 9 มารวิชัยปริวรรต ผลการการศึกษาพบว่า การเปรียบเทียบเหตุการณ์ระหว่างภาพจิตรกรรมฝาผนังวัดหงส์รัตนารามราชวรวิหารกับวรรณกรรมพุทธประวัติปฐมสมโพธิกถา ตอน ผจญมาร มีเนื้อหาเหตุการณ์เหมือนกันทุกประการ ประกอบด้วย 4 เหตุการณ์  ได้แก่ เหตุการณ์ที่ 1 พระยาวัสวดีมาราธิราชขี่ช้างคิริเมขล์กรีธาทัพเสนามารมาทำลายพระสิทธัตถโพธิสัตว์  เหตุการณ์ที่ 2 พระสิทธัตถโพธิสัตว์ประทับนั่งขัดสมาธิอยู่บนรัตนบัลลังก์ด้วยพระอาการสงบ ส่วนเทวดาเหาะลอยหนีไปอยู่ในท้องฟ้า เหตุการณ์ที่ 3 พระแม่ธรณีกำลังบีบมวยผมอยู่ใต้รัตนบัลลังก์ และเหตุการณ์ที่ 4 พระแม่ธรณีบีบน้ำออกจากมวยท่วมกองทัพมารและพญามารยอมแพ้ การเปรียบเทียบเหตุการณ์การผจญมารของศิลปกรรมทั้งสองประเภทมีองค์ประกอบการเล่าเรื่องเหมือนกัน ได้แก่ ตัวละคร โครงเรื่อง ฉาก ส่วนความแตกต่างนั้น วรรณกรรมมีบทสนทนาและการพรรณนาด้วยถ้อยคำโวหารทำให้เกิดอารมณ์ ความรู้สึก และจินตภาพได้อย่างละเอียดชัดเจน ส่วนทัศนศิลป์ใช้โครงสร้างภาพเล่าเรื่องด้วยสี แสง และสัญลักษณ์สื่ออารมณ์ในการชม สำหรับลักษณะเด่นของภาพตอน ผจญมาร เป็นภาพที่นักท่องเที่ยวชื่นชอบมากที่สุด เนื่องจากตำแหน่งที่อยู่ด้านประตูทางออกกอปรกับเรื่องราวตอนนี้เป็นจุดสุดขั้นของเรื่อง เป็นที่รับรู้ของพุทธศาสนิกชน มีความโดดเด่นในการจัดโครงสร้างภาพตามเหตุการณ์ แสดงให้เห็นบารมีของพระโพธสัตว์ที่ทรงเอาชนะพญามาร ส่งผลให้ผู้ชมยกระดับจิตใจมีขันติธรรม ส่วนองค์ความรู้ด้านจิตรกรรมพุทธประวัติสามารถนำไปสู่การท่องเที่ยว  เชิงวัฒนธรรมได้ หากทางวัดมีมัคคุเทศก์ที่คอยให้ความรู้เกี่ยวกับประวัติการสร้างวัด และที่สำคัญรายเอียดศิลปกรรมของภาพจิตรกรรมทั้งวรรณกรรมและทัศนศิลป์ อันจะนำไปสู่การท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่ประสบความสำเร็จ รวมทั้งทำให้นักท่องเที่ยวตระหนักถึงคุณค่าและเกิดพุทธิปัญญาเชิงประจักษ์