สารัตถะของศิลปะการแสดงโขน

บทคัดย่อ

โขนถือเป็นงานศิลปะการแสดงที่มีจารีตและเป็นแบบแผนที่ยึดถือปฏิบัติสืบต่อกันมาช้านาน อีกทั้งยังมีหน้าที่เป็นเครื่องแสดงความเข้มขลังในหลายพิธีกรรมที่สำคัญ ทำให้การแสดงโขนถูกกำกับบทบาทไว้มากกว่าการแสดงทั่วไป แต่ในปัจจุบันการแสดงโขนถูกปรับเปลี่ยนไป ทั้งนี้เพื่อให้สาระสำคัญของการแสดงโขนมีความสอดคล้องกับปริบททางสังคมต่าง ๆ ที่เปลี่ยนไปตามยุคสมัย ซึ่งบริบททางสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปอันส่งผลต่อการแสดงโขนมี 2 ประการ คือ โขนถูกลดบทบาทและความสำคัญลง แต่ในขณะเดียวกันกลับสร้างอิทธิพลต่อพัฒนาการด้านรูปแบบ อย่างไรก็ตามเป้าหมายของการแสดงโขนทุกรูปแบบล้วนมุ่งเน้นการอนุรักษ์สืบสานโดยทั้งสิ้น จึงสรุปได้ว่าไม่มีจารีตแห่งการแสดงโขนในรูปแบบใดที่ไม่สะท้อนให้เห็นถึงความเปลี่ยนแปลง แต่เมื่อพิจารณาในภาพรวมแล้วเห็นว่าโขนทุกรูปแบบมีคุณค่าทางสังคมและวัฒนธรรมอันประมาณมิได้ เพราะสาระสำคัญของการแสดงโขน คือ การรวบรวมภูมิปัญญา รวมไปถึงความรู้ด้านสุนทรียศาสตร์ที่แสดงออกถึงการบูรณาการศาสตร์ต่างสาขา ขั้นตอนการกลั่นกรองความคิดสร้างสรรค์ และวิธีการถ่ายทอดอย่างเป็นระบบเพื่อสร้างความสอดคล้องต่อสภาพการณ์ของสังคมและวัฒนธรรมทั้งหมดจึงถือเป็นเอกลักษณ์ของชนชาติที่น่าภาคภูมิใจ ดังนั้น การสร้างสรรค์เพื่อเสริมสร้างพัฒนาการที่ส่งผลต่อกระบวนทัศน์ของภูมิปัญญาของโขนในลักษณะของความร่วมสมัยครั้งนี้ ผู้ศึกษาได้พิจารณาจำแนกเนื้อหาโดยใช้กรอบการวิเคราะห์เพื่อให้เกิดเป็นประเด็นต่าง ๆ ต่อแนวทางการสร้างสรรค์ ซึ่งระบุออกเป็น 3 สาระสำคัญ ได้แก่ สารัตถะแห่งความเป็นปัจเจก สารัตถะด้านสังคมกับวัฒนธรรม และสารัตถะเหนือสภาวะผัสสะ